Wat de meeste mensen ritmegevoel noemen - het mechanisme dat ervoor zorgt dat je kunt meeklappen of dansen op een liedje - is een ongrijpbaar, maar exclusief menselijk vermogen. Stel je bijvoorbeeld een klankrol voor die in een draaiorgel gaat. Op die rol kun je precies zien welke tonen wanneer en hoe lang hoorbaar zijn. Maar de regelmaat in het ritme, de maat, is niet van die rol af te lezen. Die maat bestaat alleen in ons hoofd, waar we patronen in de klanken herkennen. Dat helpt ons de muziek te voorspellen, waardoor we ermee kunnen synchroniseren - op de muziek kunnen dansen, klappen, zingen of viool spelen.

Hossen

De mens is één van de weinige diersoorten die deze patronen aanvoelt en wetenschappers vermoeden dat daar een evolutionaire ontwikkeling aan ten grondslag ligt. Muziek zou als smeerolie fungeren in het samenzijn van mensen en maatgevoel stelt ons in staat om samen met andere mensen muziek te maken of mee te hossen op de tribune van een voetbalstadion.

Fleur Bouwer wijdde zich vijf jaar lang aan het doorgronden van dat menselijke maatgevoel om de fundamentele hersenprocessen die er aan ten grondslag liggen in kaart te brengen. Ze ontdekte dat zowel training - muziekles dus - als aandacht – het opletten op de muziek - niet noodzakelijk zijn voor het herkennen van de maat. Zelfs het brein van ongetrainde luisteraars kan, terwijl ze een andere taak uitvoeren, de maat in een muziekstuk oppikken.

Een misverstand wil de promovendus graag vast wegnemen. Het feit dat bijna iedereen in staat is de maat in muziek te herkennen, betekent niet dat ook iedereen op die maat kan dansen. 'Daar komen naast het herkennen van de maat nog complexe motorische vaardigheden bij kijken en die zijn helaas niet zo universeel menselijk als het maatgevoel.'

Ziekte van Parkinson

Hoewel training en aandacht niet noodzakelijk blijken bij het oppikken van de maat, helpen ze wel. Professionele muzikanten bleken noten in een ritme beter te voorspellen op basis van de maat die ze herkenden in een fragment dan ongetrainde mensen. Dat vermogen kwam het best tot zijn recht als de muzikanten aandachtig luisterden. Bouwer: 'Mijn resultaten laten zien dat maatgevoel tot op zekere hoogte een fundamenteel hersenproces is dat zich ook onbewust voltrekt. Maar training helpt wellicht voorspellingen te doen op basis van de maat. Dat komt goed van pas als je de muziek mede speelt of er op danst.'

Bouwer hoopt dat kennis van muziekperceptie uiteindelijk ingezet kan worden om mensen te helpen. 'De hersenscanner toont activiteit in de motorische netwerken wanneer mensen naar muziek met een duidelijk waarneembare maat luisteren. Dat vind ik interessant. Misschien kunnen we die relatie tussen muziekervaring en motoriek uiteindelijk inzetten om mensen met een motorische stoornis als de ziekte van Parkinson te helpen. Maar voordat we die mogelijkheid verkennen, moeten we de fundamentele processen beter begrijpen en daar draagt mijn onderzoek aan bij.'

Op 7 juni vindt naar aanleiding van Bouwers promotie een symposium plaats waarbij internationale wetenschappers nieuwe inzichten delen over maatgevoel en het brein. Kijk hier voor meer informatie.

Promotiegegevens

Mw. F.L.  Bouwer: What Do We Need to Hear a Beat? The Influence of Attention, Musical Abilities, and Accents on the Perception of Metrical Rhythm. Promotor is prof. dr. H.J. Honing. Copromotor is dr. J.A. Grahn (University of Western Ontario).

Tijd en Locatie

De promotie vindt plaats op woensdag 8 juni, 11.00 uur

Locatie: Aula van de UvA, Singel 411, Amsterdam.