Met de zeven toekenningen gaat dit jaar bijna een kwart van het totale aantal Starting Grants voor Nederlandse onderzoekers – 29 in totaal – naar de UvA. In deze ronde ontvangen 325 onderzoekers door heel Europa de Grant; bij elkaar gaat het om 485 miljoen euro.

De toekenningen

Dr. Simon van Gaal (Department of Psychology, Brain & Cognition): CONSCIOUSNESS: Towards a neural and cognitive architecture of consciousness

Tijdens het lezen van deze woorden gebeurt er iets vreemds, iets wat we nog niet goed begrijpen. De elektrochemische activiteit van miljarden hersencellen zorgt voor een bewuste ervaring van deze woorden. Maar hoe? Vragen over de oorsprong van ons bewustzijn hebben filosofen en wetenschappers lange tijd verward. Van Gaal probeert het bewustzijn te vangen door het toedienen van chemische stoffen aan het brein en tegelijkertijd te meten hoe dat de informatie-uitwisseling tussen hersengebieden verandert. Dit onderzoek zou nieuw licht kunnen werpen op wat er gebeurt als we bewustzijn verliezen, bijvoorbeeld wanneer we in een coma raken, in slaap vallen of onder narcose gaan. 

Dr. ir. Jasper de Goeij (Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics, IBED): SPONGE ENGINE: Fast and efficient sponge engines drive and modulate the food web of reef ecosystems  

Sponzen, onze oudste nog levende meercellige voorouders, sturen als een ‘motor’ ecosystemen aan - in tropische koraalriffen, maar ook in de diepe, donkere en ijskoude wateren van de diepzee. Sponzen nemen snel en efficiënt brandstof op en voorzien rif-bewoners van energie en voedsel. Maar hoe werkt deze motor? Zijn er verschillende type motoren? Welke planten of dieren maken de brandstof? En hoe stuurt de sponsmotor rif-bewoners aan? In zijn zoektocht naar een antwoord op deze vragen gaat De Goeij een geheel nieuw voedselweb ontwerpen waarin sponzen - tot nu toe grotendeels genegeerd - een hoofdrol spelen.

Dr. Diego Hofman (Institute of Physics, IoP): GenGeoHol: Non-AdS holography and generalized geometric structures

Een van de meest opvallende resultaten in de theoretische natuurkunde van de afgelopen twintig jaar is het holografisch principe, dat de quantumzwaartekracht in een ruimtetijd met d+1 dimensies en met zogenoemde negatieve kromming verbindt met een quantumtheorie zonder zwaartekracht in d-dimensies (één dimensie minder dus). Dit resultaat is van grote waarde aangezien de zwaartekracht zich tot op heden nog altijd niet heeft laten verenigen met de quantummechanica. Het doel van Hofmans onderzoek is om het holografische principe uit te breiden naar algemenere geometrische structuren, waardoor het mogelijk ook kan worden toegepast op onze eigen ruimtetijd die juist een positieve kromming heeft.

Dr. Frank Jacobs (Swammerdam Institute for Life Sciences, SILS): PRIMATE-TE-IMPACT: Mapping the retrotransposon-mediated layer of neuronal gene regulation in the human genome

Endogene retrovirale elementen (EREs) zijn parasitaire DNA-elementen die zich door de evolutie heen hebben verspreid door ons genoom. EREs bevatten virale gen-regulatoire eigenschappen die een invloed kunnen hebben op hoe, waar en wanneer een nabij-liggend gen tot expressie komt. Een belangrijke consequentie van de voortdurende invasies van ons DNA door EREs is dat gen-regulatoire netwerken evolueren, waarbij nieuwe ERE-inserties een nieuwe primaat-specifieke laag van gen-regulatie vormen. Jacobs gaat analyseren wat de impact van ERE-invasies is op menselijke neuronale gen-regulatoire netwerken. Ook gaat hij onderzoeken of een verstoorde controle van EREs kan leiden tot disregulatie van genen geassocieerd met neurologische aandoeningen als de ziekte van Alzheimer en Parkinson. Jacobs wil komen tot een basis voor een nieuw concept dat verklaart hoe epigenetische veranderingen een nog verborgen genetische aanleg voor ziektes kunnen blootleggen. 

Dr. Selma de Mink (Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde, API): BinCosmos: The Impact of Massive Binaries Through Cosmic Time 

Zware dubbelsterren, dat wil zeggen twee sterren die om elkaar heen draaien, staan centraal in De Minks onderzoek. Samen met collega’s toonde De Mink eerder al aan dat nauwe dubbelsterren veel vaker voorkomen dan gedacht. Met haar onderzoeksteam gaat ze nu onderzoeken wat het effect hiervan is op de vele rollen die zware sterren hebben gespeeld in onze eigen kosmische geschiedenis. Een voorbeeld hiervan is de invloed op de productie van chemische elementen in het universum, zoals de zuurstof die we inademen en het calcium in onze botten. De Mink is ook erg geïnteresseerd in de consequenties van de grote variatie aan kosmische explosies die het einde van het leven van zware sterren markeren, die sterrenkundigen tegenwoordig kunnen observeren met robot-telescopen die elke nacht de hemel scannen. Met haar onderzoek wil De Mink bijdragen aan een beter begrip van hoe sommige dubbelsterren hun leven eindigen als een dubbel zwart gat, wat – zoals onlangs is waargenomen – kan leiden tot een sterke bron van zwaartekrachtsstraling. 

Dr. Disa Sauter (Department of Psychology, Sociale psychologie): PEP: An Empirical Foundation for Understanding Positive Emotions

Positieve emoties zijn belangrijk voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid, en voor onze sociale relaties. We hebben echter nog maar weinig wetenschappelijke kennis over deze emoties. Sauter wil hier verandering in brengen door als eerste een kader te ontwikkelen van een grote set  positieve emoties. Hiertoe gaat zij een reeks studies doen waarin ze kijkt naar zowel subjectieve als objectieve aspecten van 17 positieve emoties, bij mensen in verschillende culturen en van verschillende leeftijden. Het gaat om emoties als dankbaarheid, ontzag, plezier, medeleven en opluchting. Sauter wil vaststellen hoe verschillende positieve emoties worden veroorzaakt, hoe ze ervaren en geuit worden, en welke gedragingen ze teweegbrengen. Haar uiteindelijke doel is te komen tot nieuwe manieren voor de bestudering van emoties en een nieuw kader dat ook onderzoekers uit andere disciplines helpt in werk waarin zij voortbouwen op de emotietheorieën uit de psychologie.

Dr. Jakub Szymanik (Institute for Logic, Language and Computation): CoSaQ: Cognitive Semantics and Quantities

Aan de basis van het veelzijdige terrein van de semantiek van natuurlijke taal ligt een eenvoudig maar krachtig concept van betekenis: de betekenis van een zin wordt gekenmerkt door alle omstandigheden waarin die zin waar is. Dit concept is zeer vruchtbaar geweest en heeft onder andere  geleid tot een schat aan praktische toepassingen in taaltechnologie. Maar in hoeverre kan het ook een verklaring bieden voor het taalgedrag van mensen? Jakub Szymanik gaat deze vraag bestuderen door een semantische theorie te ontwikkelen gebaseerd op cognitieve representaties. In het bijzonder gaat hij formele modellen van de betekenis van kwantoren (numerieke bepalingen zoals ‘sommige’, ‘alle’ en ‘veel’) integreren met cognitieve representaties van kwantoren, om zo te komen tot een logische theorie die psychologisch aannemelijk is.