Hanneke Willemse was een bevlogen actievoerder en wetenschapper. A selfmade woman. Als leerling verpleegster in het Amsterdamse binnengasthuis kwam ze al op zestienjarige leeftijd in aanraking met sociaal onrecht. Arbeiders met brandwonden werden binnengebracht. De hygiënische omstandigheden waren abominabel, de werkdruk enorm. Samen met enkele collega’s trok ze op eigen houtje naar het stadhuis om de communistische wethouder Harry Verhey een petitie te overhandigen waarin de misstanden werden aangekaart. ‘Als je onrecht ziet, doe er iets aan’, had ze van haar ouders geleerd.

Het was de tijd van provo en de eerste Vietnam demonstraties. De discussies op straat beïnvloedden haar politieke bewustzijn. Ze werd lid van het Medisch Comité Vietnam, ging meer lezen, vond dat ze in het ziekenhuis niets leerde en wist via schriftelijke cursussen toegang tot het hoger onderwijs te krijgen. In 1971 vertrok ze naar Leiden om medicijnen te studeren. Ze kwam er in aanraking met de hooggestemde idealen van Maoïsten, Trotskisten, en leden van de Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland (KEN), die zich vooral bezighielden met theoretische en filosofische zaken. Hanneke was meer van de praktijk. Ze besloot terug te gaan naar Amsterdam, ging naar de avondschool en kwam uiteindelijk via een colloquium doctum terecht op het Historisch Seminarium van de Universiteit van Amsterdam. Ze wilde weten hoe de wereld in elkaar zat. Ze ging geschiedenis studeren ‘uit maatschappelijke betrokkenheid’.

Tijdens haar studie aan de universiteit raakt ze betrokken bij de Amsterdamse kraakbeweging. Ze ging kraakspreekuren draaien in de Pijp en hielp mee met het opzetten van vrije radiozenders. In de Pijp waar ze woonde, kwam ze in aanraking met Spanjaarden zonder verblijfsvergunning. Van hen leerde ze Spaans. Ze organiseerde bijeenkomsten voor vluchtelingen uit Latijns Amerika en deed mee met talloze kraakacties.. ‘doel en middelen vielen samen: je valt het systeem aan en dient tegelijkertijd een behoefte, mooier kan het niet.' 

Haar droom was altijd een brede sociale beweging en ze ontdekte dat dat ideaal in verregaande mate gerealiseerd was door de Anarcho-Syndicalisten in de periode voorafgaand aan- en tijdens de Spaanse burger oorlog (1936-1939). Hanneke vertrok begin jaren tachtig naar Spanje met de film In een tank kun je niet wonen, over de Amsterdamse kraakbeweging. De geschiedenis van Amsterdamse krakers leidde tot groot enthousiasme bij studenten in Anarchistische studiecentra (Ateneo Libertario) en aan universiteiten. Omgekeerd raakte Hanneke geïnspireerd door de Spaanse anarchistische beweging en hun idealen. In de jaren die volgden, ging ze op zoek naar wat er nog van over was. Ze schreef er diverse artikelen en boeken over. In 1986 kwam haar invloedrijke film Ni Peones, Ni Patrones uit. 

Tien jaar later, in 1996 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Gedeeld Verleden over de verschillen tussen gevluchte Spaanse anarchisten en achterblijvers. Hanneke Willemse was haar leven lang actief op zoek naar een betere wereld. Sociaal, antikapitalistisch. Ze heeft haar studenten Spaans geleerd, overtuigde hen van het belang van Oral History. Ze hielp illegalen en verdrukten. Ze was een anarchist, een autonoom denker en hield nooit op met lezen en studeren. Als historicus wilde ze weten ‘hoe het werkelijk geweest was’, als actievoerder vooral ‘hoe het uiteindelijk moest worden’.

dr. C.A.T.M. Wouters