Om tijdens de eerste golf het coronavirus in te dammen, namen landen wereldwijd allerlei maatregelen. In Nederland werden bijvoorbeeld bijeenkomsten in de publieke ruimte verboden en de bewegingsvrijheid beperkt. Ook democratische processen kwamen onder druk te staan en kwamen soms zelfs tot stilstand. De Tweede Kamer mocht niet meer fysiek bijeenkomen. Gemeenteraden stelden vergaderingen uit. Burgemeesters en wethouders namen met noodverordeningen ingrijpende besluiten.

Rens Vliegenthart, Bert Bakker en Claes de Vreese (Amsterdam School of Communication Research, Universiteit van Amsterdam) onderzochten in hoeverre informatievoorziening tijdens de coronacrisis- via de publieke en commerciële televisie, kranten, sociale media en expertsites als rivm.nl en huisarts.nl – invloed had op de houding van burgers ten aanzien van de democratie. Kregen we door ons mediagebruik meer of minder vertrouwen in lokale en nationale overheden, en wat was het effect op ons beeld van democratische processen die onder druk staan?

Survey tussen april en september

In de periode april-september zetten de onderzoekers een survey uit waarbij dezelfde groep respondenten vijf keer een vragenlijst kreeg voorgelegd. In totaal vulden 898 respondenten alle vier de enquêtes in die voor de analyses zijn gebruikt. Uit de analyses blijkt:

• Het mediagebruik was aan het begin van de coronacrisis, misschien weinig verrassend, erg hoog, maar de informatiebehoefte liep terug naarmate de situatie verbeterde. Relatief gezien liep met name het gebruik van expertsites sterk terug.
• Het vertrouwen in de regering liep stevig terug. Dit is een opvallende uitkomst, maar misschien niet geheel onverwachts. Het is bekend dat in het begin van crises de steun voor autoriteiten hoog is (‘rally around the flag’) en dat deze vaak terugloopt als de crises aanhoudt.
• Het gevoel dat de coronacrisis de nationale en lokale democratie onder druk zet is onder Nederlanders duidelijk aanwezig. Deze gevoelens namen gedurende de onderzoeksperiode maar zeer beperkt af.

Informatievoorziening en mediagebruik blijken hier als volgt van invloed op geweest:

• Het kijken van de publieke omroep droeg bij aan vertrouwen in regering en lokale overheid, vooral in de regering. Het kijken van commerciële televisie droeg alleen bij aan vertrouwen in de regering.
• Er is geen bewijs voor het idee dat sociale media vertrouwen zouden ondermijnen.
• Er is geen bewijs dat andere media – kranten en expert websites – een effect op politiek vertrouwen hadden.
• Mediagebruik had nauwelijks effect op percepties over de druk op democratische processen en de steun voor democratiebeperkende maatregelen. Alleen de consumptie van commerciële televisie vergrootte de steun voor democratiebeperkende maatregelen.

Mediagebruik en politiek vertrouwen namen af

Samenvattend, concluderen de onderzoekers dat in de loop van de eerste golf van de coronacrisis, mediagebruik en politiek vertrouwen in Nederland afnamen. Daarnaast is onder Nederlanders het gevoel dat de coronacrisis de nationale en lokale democratie onder druk zet duidelijk aanwezig. Kijken naar de publieke omroep had daarbij een positief effect op politiek vertrouwen. Tegelijkertijd had mediagebruik maar een zeer beperkte invloed op de opvattingen over de democratie.

Resultaten op Coronapapers.nl

De resultaten van dit onderzoek zijn nu gepresenteerd op coronapapers.nl. Deze website biedt beschrijvingen, analyses en duidingen van de eerste gevolgen van de coronabestrijding voor de politiek, het bestuur en het beleid in het binnenland bestuur. Multidisciplinaire onderzoeksteams presenteren maandelijks updates over hun onderzoek op de site.