Het electorale succes van anti-immigrantenpartijen varieert door de jaren en tussen landen. Zo presteerde het Front National in Frankrijk in de jaren zeventig matig, maar floreerde het in de jaren negentig. In buurland België bestond een gelijknamige partij die structureel minder succesvol was dan het Franse Front National. Hoe kunnen we verklaren wanneer en waarom anti-immigrantenpartijen slagen of falen? Politicoloog Joost van Spanje onderzocht in zijn NWO Vidi-onderzoek met zijn team een grotendeels verwaarloosde factor: juridische stappen tegen anti-immigrantenpartijen.

Veel van deze partijen hebben hiermee te maken gehad, bijvoorbeeld met pogingen om ze te verbieden, en veel van hun politici zijn beboet, gevangengezet of van hun politieke rechten ontdaan. Het team onderzocht het electoraal effect van deze stappen tegen politici in 9 landen, sinds 1990. Daarbij kijken ze vooral naar vervolging op basis van politieke uitspraken.

Het thema migratie speelt een cruciale rol

‘Uit ons onderzoek blijkt dat politici die vervolgd worden electoraal nooit verliezen, maar wel kunnen winnen, zoals bijvoorbeeld Wilders zetels won na de beslissing om hem te vervolgen’, vertelt Van Spanje over het eerste effect. ‘Vooral het thema migratie speelt hierin een rol. Mensen die al kritisch zijn over migratie en het integratiebeleid bewegen zich na zo’n proces juist richting de aangeklaagde politicus.’ Volgens Van Spanje hebben politici vooral baat bij alle media-aandacht rond strafzaken waardoor ze hun associatie met het thema migratie nog steviger op de kaart kunnen zetten en een voordeel krijgen op hun concurrenten. Dit zien we in een aantal landen.

Daarnaast ziet Van Spanje een tweede effect, namelijk dat het politieke vertrouwen onder een grote groep burgers door deze processen wordt geschaad.  Het draait hierbij zowel om vertrouwen in het juridische systeem als om vertrouwen in het politieke systeem. ‘En dat gaat niet alleen om de Wilders-fans of PVV stemmers, maar om een brede groep van ongeveer 1 op de 3 Nederlandse volwassenen. Wat hebben die mensen gemeen? Kritiek op de multiculturele samenleving en het integratiebeleid. Het gaat dus niet zozeer om de persoon zelf, maar dat je het eens bent met iemands gedachtengoed.’

Pers- en publieke bijeenkomst: nieuwe bevinding gedeeld

Weliswaar zijn bovenstaande twee resultaten al gepresenteerd bij Nieuwsuur op 4 september 2020, maar een derde resultaat is nog onder embargo tot 23 september 2021. Tijdens deze pers- en publieke bijeenkomst deelt Van Spanje dat derde effect van juridische processen tegen anti-immigrantenpartijen. Bewijs voor dat effect, dat nog niet eerder bekend is gemaakt, is gevonden in zes landen in de laatste twee decennia. Na de presentatie van de nieuwe bevinding gaat Van Spanje in gesprek met verschillende deskundigen uit media en wetenschap.

Bijeenkomst en aanmelden

'De processen van Wilders en andere politici in 9 landen sinds 1990: 3 effecten', bijeenkomst & borrel op donderdag 23 september 2021, 17.00-18.30, in SPUI25 (SPUI25, Amsterdam). Wil je bij deze bijeenkomst aanwezig zijn? Graag aanmelden via SPUI25. We hopen je dan te zien!