Systematische afwijzing van wetenschap – dat wil zeggen wetenschapsscepsis – is een groot maatschappelijk probleem dat voor individuen en samenlevingen ernstige schadelijke gevolgen kan hebben. Ter illustratie: volgens de Wereldgezondheidsorganisatie waren in 2019 twee van de tien grootste gezondheidsbedreigingen stevig geworteld in wetenschapsscepsis: klimaatverandering en twijfel over vaccinatie. Twijfel over vaccinatie leidde in 2017 en 2018 al tot verschillende uitbraken van mazelen en zou ook de slagingskans van publieke vaccinatiecampagnes tegen COVID-19 kunnen verlagen. 

Maar worden scepsis over klimaatverandering en vaccinatie door dezelfde factoren ingegeven? Hoewel de bewijzen voor de ‘heterogeniteit van wetenschapsscepsis’ zich beginnen op te stapelen, hebben we nog steeds geen inzicht in de wijze waarop deze scepsis wereldwijd varieert in mate en soort. Een dergelijk inzicht is belangrijk wanneer we de afwijzing van wetenschap willen begrijpen en verminderen. Een internationaal team van onderzoekers, onder leiding van UvA-psycholoog Bastiaan Rutjens, onderzocht wetenschapsscepsis in 24 landen en biedt een systematische transnationale vergelijking van verschillende potentiële voorspellers van wetenschapsscepsis.

Heterogeniteit van wetenschapsscepsis

De heterogeniteit van wetenschapsscepsis heeft betrekking op de voorspellers en op de domeinen van wetenschapsscepsis. Zo hangt scepsis ten aanzien van klimaatverandering vooral samen met politieke ideologie, maar niet met religieuze of spirituele overtuigingen, terwijl het omgekeerde geldt voor scepsis ten aanzien van vaccinatie. Maar heterogeniteit heeft ook betrekking op mogelijke culturele verschillen in wetenschapsscepsis en de voorspellers daarvan. Een systematisch transnationaal onderzoek naar de relatieve impact van verschillende potentiële voorspellers van wetenschapsscepsis, zoals die in verschillende domeinen tot uiting komt, ontbrak echter. In deze leemte wordt nu voorzien door Rutjens en zijn team met het in kaart brengen van studies naar wetenschapsscepsis en de toetsing in hoeverre resultaten wereldwijd gelden.

Voorspellers van wetenschapsscepsis zijn relatief gelijk in alle landen

Rutjens en zijn team toetsten voorspellers van wetenschapsscepsis ten aanzien van klimaatverandering, vaccinatie, genetische modificatie, evolutie en algemeen vertrouwen in de wetenschap in 24 landen over de hele wereld. Zij ontdekten dat, hoewel sommige landen er in het algemeen uitspringen als landen met een hoge of lage mate van scepsis, de voorspellers van wetenschapsscepsis in alle landen relatief gelijk zijn. Eén opmerkelijk effect was consistent in alle landen, maar vooral sterk in de westerse, goed opgeleide, geïndustrialiseerde, rijke en democratische landen (zogenaamde ‘WEIRD countries’): algemeen wantrouwen in de wetenschap werd voorspeld door spiritualiteit. Dit wijst erop dat, meer dan religiositeit, spiritualiteit de ‘vijand’ van de aanvaarding van wetenschap zou kunnen zijn.

Uit de studie bleek ook dat scepsis ten aanzien van klimaatverandering vooral samenhangt met politiek conservatisme, met name in Noord-Amerika. Andere bevindingen werden zowel in Westerse als in niet-Westerse landen waargenomen: scepsis ten aanzien van vaccins hing samen met spiritualiteit en kennis over wetenschap, scepsis ten aanzien van genetische modificatie hing samen met kennis over wetenschap, en scepsis ten aanzien van evolutie hing samen met religieuze orthodoxie. 

De noodzaak om oorzaken in verschillende domeinen en culturele contexten te begrijpen

De auteurs concluderen dat de mate van wetenschapsscepsis sterker is in sommige landen dan in andere, en dat de voorspellers van wetenschapsscepsis afhangen van het onderwerp of domein. Sommige van die domein-specifieke voorspellers bleken in de meeste landen een rol te spelen, terwijl andere voorspellers alleen in sommige landen een rol speelden. Zo laten de resultaten van de studie van Rutjens et al. zien dat het vergroten van kennis over wetenschap in sommige culturele contexten meer vruchten zou kunnen afwerpen dan in andere. Tegelijkertijd blijkt dat een beter begrip van de relatie tussen spirituele overtuigingen en algemene wetenschapsscepsis informatief kan zijn ongeacht de culturele context.

‘Elke strategie ter bestrijding van wetenschapsscepsis moet worden onderbouwd door een genuanceerd theoretisch en empirisch begrip van de oorzaken ervan, zowel in verschillende domeinen als in verschillende culturele contexten’, concluderen de auteurs.

Gegevens publicatie

Bastiaan T. Rutjens, Nikhil Sengupta, Romy van der Lee, Guido M. van Koningsbruggen, Jason P. Martens, André Rabelo, Robbie M. Sutton (2021), 'Science Skepticism Across 24 Countries’.