Van prestigieuze symfonieën in de VS tot de beste orkesten in Europa, het eerste decennium van de 21e eeuw heeft bittere veranderingen teweeggebracht in werkgelegenheid voor orkestmusici. Promovenda Heather Kurzbauer: ‘In de tijd dat ook het machtige Philadelphia Orchestra faillissement aankondigde, ging het over de hele wereld bergafwaarts met orkesten. In Duitsland was een reorganisatie en fusie tussen twee beroemde orkesten tekenend. Ook in Nederland leidden drastische bezuinigingen na de financiële crisis tot een ongekend aantal consolidaties, sluitingen en ontslagen in de Nederlandse orkestsector.’  

Op 1 juni 2022 promoveert Heather Kurzbauer op het thema werkgelegenheid van orkestmusici in tijden van crisis, een onderwerp dat haar nauw aan het hart gaat. Als onderzoeker, maar ook als musicus – ze speelde de eerste vioolsectie van het Radio Kamerorkest/Radio Kamer Filharmonie – is Kurzbauer begaan met de orkestwereld.  

‘Orkestmusici hebben nog nauwelijks centraal gestaan in analyses van werkgelegenheid en arbeidsrechtelijke kwesties. En dat terwijl het bij uitstek een sector is met een grote financiële instabiliteit, lage loonschalen, tijdelijke en flexibele contracten en zonder duidelijke waarborgen op de werkplek. De financiële crisis en de huidige COVID-19- pandemie hebben de onzekerheden ernstig vergroot. Met mijn onderzoek wil ik naar deze sector luisteren en zoeken naar oplossingen.’  

Nederland en de VS 

Het onderzoek van Kurzbauer richt zich op twee landen: Nederland en de Verenigde Staten, ‘beide uitmuntend op orkestraal gebied’. Kurzbauer: ‘Orkestmusici die in deze landen gevestigd zijn voeren dezelfde taken uit, maar de organisaties die hen in dienst hebben vertrouwen op totaal verschillende ondersteunende middelen. In Nederland zijn subsidies van de overheid en gemeentes leidend wat betreft financiering. In de VS is er weinig staatssteun, daar moeten veel orkesten het hebben van filantropische schenkingen (red. mecenas en corporate).’  

Freelancers

Kurzbauer behandelt vervolgens de kwetsbaarheden van musici door een juridische lens. Een belangrijk thema in het onderzoek is de positie van orkestmusici in loondienst tegenover hun meer kwetsbare collega's, de freelance invalkrachten. ‘De werkzekerheid en sociale bescherming voor deze freelancers is precair, ongeacht de plek waar ze werken,’ zegt Kurzbauer. ‘Freelancers hebben geen goede secundaire arbeidsvoorwaarden zoals pensioen, een 13e maand, een verzekering voor instrumenten of een arbeidsongeschiktheidsverzekering.’ Met de invoering van de WAB (Wet Arbeid in Balans) en nieuwe CAO’s voor freelancers in Nederland is er enig toekomstperspectief, maar geluiden van veel freelancers bewijzen dat het gat tussen wetgeving en handhaving nog steeds groot is.’  

Kurzbauer analyseert in haar onderzoek enkele rechtszaken die zijn ondernomen door freelance invallers en hun pogingen om werkgerelateerde verschillen recht te zetten. Zo opende de FNV-zaak bij het Europese Hof van Justitie ‘FNV Kunsten Informatie en Media tegen Staat der Nederlanden’ in 2014 de deur voor de recente rechtszaken van Uber-chauffeurs. In de Verenigde Staten zijn er recentelijk successen voor freelancers.  En hier in Nederland bij het Ballet Orkest en het Nationale Opera Ballet dankzij de inzet van vakbonden en het Platform voor Freelance Musici. 

Vooroordelen 

Speciale aandacht in het onderzoek is er ook voor een ander kwetsbaar terrein ten aanzien van de werkervaringen van orkestmusici: vooroordelen op grond van geslacht, ras en leeftijd en #metoo-zorgen die de orkestwerkplek beïnvloeden. Kurzbauer: ‘Sociale veiligheid blijft nog steeds een issue, met name voor orkestmusici omdat het systeem zeer hiërarchisch is. Het management en de dirigenten hebben veel meer controle dan de musici.’  

Met haar onderzoek naar de arbeidsrechtelijke risico’s voor musici wil Kurzbauer musici meer bewust maken. ‘Ze zouden meer in staat moeten zijn om zich aan te sluiten bij collectieve organisaties, zoals een vakbond. Ik hoop dat economen, wetgevers en sociale beleidsmakers baat hebben bij ruim begrip van een sector die vergelijkbaar is met andere werkgelegenheidssectoren waar zzp'ers zij aan zij werken met werknemers.’ 

Heather Kurzbauer promoveert op 1 juni 2022 op het proefschrift: 'Symphonic Metamorphoses Variations on vulnerability orchestral musicians’´ employment in times of crisis'. Promotor is Evert Verhulp (Universiteit van Amsterdam). Copromotor is Beryl ter Haar (Rijksuniversiteit Groningen).