Kleurwaarneming bij primaten hangt nauw samen met de kleuren van palmvruchten
Kleurrijke vruchten kunnen wel eens de reden zijn waarom primaten onderscheid kunnen maken tussen rood-, groen- en blauwtinten
26 februari 2020
In ons netvlies zorgen drie soorten receptoren voor de waarneming van de basiskleuren rood, groen en blauw. Hetzelfde is het geval bij veel primatensoorten, in tegenstelling tot bij alle andere zoogdieren. Voor soorten die 's nachts actief zijn, levert het vermogen om kleuren te onderscheiden geen significant voordeel op. Het is daarom zeer waarschijnlijk dat het zogenaamde trichromatisch zicht zich heeft ontwikkeld bij primaten die overdag actief zijn. Naast groen en blauw kunnen ze ook roodtinten onderscheiden, waardoor ze gemakkelijker gekleurd fruit kunnen waarnemen. Dit kan een concurrentievoordeel opleveren ten opzichte van andere fruiteters die geen onderscheid kunnen maken tussen rood en groen. Hoewel dit idee proefondervindelijk is vastgesteld bij een aantal soorten, is er niet eerder op grotere schaal onderzoek naar gedaan.
Kleurrijke vruchten
Een team van onderzoekers van iDiv en de UvA heeft nu aangetoond dat trichromatisch zicht bij primaten nauw samenhangt met de beschikbaarheid van opvallende, rode palmvruchten. Hun onderzoek omvatte de analyse van gegevens over kleurwaarneming en -distributie onder meer dan 400 primatensoorten, en gegevens over de kleur van vruchten van meer dan 1700 palmsoorten. Het resultaat was duidelijk: trichromatisch zicht bij primaten komt het meest voor in Afrikaanse landen met een groot aantal palmsoorten met zeer kleurrijke, opvallende vruchten.
Deze relatie is een win-win situatie, waar zowel primaten als palmen van profiteren: primaten zijn afhankelijk van palmvruchten als hun primaire voedselbron, maar ze zijn ook belangrijke zaadverspreiders in tropische bossen, met name voor grote vruchten. Het onderzoek toont aan dat het fruit etende primaten dat overdag actief is in Afrika toeneemt naarmate het aantal opvallende palmvruchten groeit, met een piek in subtropische gebieden. De resultaten wijzen erop dat de effecten van palmvruchten op primaten het sterkst zijn in de overgangsgebieden van droge naar subtropische gebieden, waar ook de strijd om voedsel groot is. Voor Afrikaanse primaten is het vermogen om meerdere kleuren te onderscheiden dus een voordeel bij het zoeken naar eten. De palmen ontwikkelden op hun beurt weer kleurrijke vruchten die primaten gemakkelijk konden opmerken, zodat ze konden bijdragen aan het verspreiden van hun zaden.
Verschillen per continent
De onderzoekers analyseerden niet alleen gegevens uit Afrika, maar ook uit Azië en Amerika. "Het is interessant dat sommige primatensoorten in Amerika en Azië trichromatisch zicht hebben, terwijl andere dat weer niet hebben. We hebben hier geen relatie gevonden tussen kleurwaarneming en het aandeel opvallende palmvruchten", aldus eerste auteur Dr. Renske Onstein van iDiv en UL. Bovendien geven de meeste primaten in Amerika de voorkeur aan palmvruchten met onopvallende kleuren. Daarentegen hebben veel primaten met trichromatisch zicht in Azië geen enkele belangstelling voor de kleur van fruit. Ze eten graag grote hoeveelheden fruit in het algemeen.
'In Azië en Amerika spelen vogels en vleermuizen wellicht een belangrijkere rol als zaadverspreiders dan primaten,' aldus dr. Daniel Kissling van het UvA Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED) en senior auteur van het onderzoek. 'Daarentegen zijn er relatief weinig fruitetende vogels op het Afrikaanse continent, zodat palmsoorten wellicht in grotere mate afhankelijk zijn van primaten als zaadverspreiders dan van andere frugivoren.' Uit de analyses blijkt dat de meeste palmsoorten in Afrika opvallende vruchten hebben, terwijl de vruchten van de Amerikaanse soorten eerder onopvallend zijn.
Veel primatensoorten worden nu met uitsterven bedreigd als gevolg van het snelle habitatverlies en wereldwijde veranderingen. Dit kan een domino-effect veroorzaken, vooral daar waar sommige plantensoorten afhankelijk zijn van primaten als primaire zaadverspreiders. Bij de activiteiten op het gebied van natuurbehoud moet dus ook rekening worden gehouden met de interactie tussen planten en dieren, en met de diversiteit van de vruchtkleuren, aangezien dit van cruciaal belang is voor het behoud van de tropische biodiversiteit.
Publicatiegegevens
R.E. Onstein, D.N. Vink, J. Veen, C.D. Barratt, S.G.A. Flantua, S.A. Wich, W.D. Kissling: 'Palm fruit colours are linked to the broad-scale distribution and diversification of primate colour vision systems', in Proc. R. Soc. B (26 februari2020). Link: http://rspb.royalsocietypublishing.org/lookup/doi/10.1098/rspb.2019.2731