Waarom mag je geen vergiet op bij een pasfoto, maar wel een hoofddoek of keppeltje?
Universitair docent Tim Wolff deed onderzoek naar het recht rond godsdienstvrijheid
8 december 2022
Pastafari zijn mensen met een vergiet op hun hoofd die een hemel met biervulkanen en een stripperfabriek beloven. Willen ze eigenlijk wel serieus genomen worden?
‘Dat is denk ik ambigu. Het dragen van een vergiet als religieuze plicht en de “Liever-Nietjes” in plaats van de Tien geboden zijn duidelijk grappig bedoeld. Maar de reden dat ze de Pastafari-beweging zijn begonnen is denk ik wel serieus. Ze ageren tegen de privileges van erkende religies: de ontheffing van het verbod op onverdoofd slachten, een hoofddoek mogen ophouden bij een paspoortfoto, het anders kunnen behandelen van mannen en vrouwen in een organisatie. De Pastafari vinden het onrechtvaardig dat er voor religies zulke uitzonderingen worden gemaakt.’
Waarom mag het Pastafarisme zich volgens het Europees Hof niet onder de religies scharen?
‘Het Pastafarisme voldoet volgens het hof niet aan twee eisen die aan een officiële religie worden gesteld. Het voldoet niet aan de “seriousness- eis”. Het hof is er niet van overtuigd dat de Pastafari zelf geloven wat ze beweren te geloven. Een parodie neemt het hof niet serieus. Dat geeft ons veel nieuwe informatie, want uit die uitspraak kun je opmaken dat de eis van seriousness niet gaat over de aard van de overtuiging, maar over de mentale toestand van de aanhangers.’
Op welke andere grond is de zaak van de Pastafari afgewezen?
‘De andere reden was het gebrek aan “cohesion” (samenhang, Red.). Het gekke is dat het tot dusver niet echt duidelijk was wat daarmee werd bedoeld. De uitspraak in de Pastafari-zaak geeft daar nieuwe informatie over. De Nederlandse rechter zei dat er allerlei onaannemelijke verbanden worden gelegd in het Pastafarisme. Ze “geloven” bijvoorbeeld dat de klimaatverandering is begonnen in 1800 doordat het aantal piraten sindsdien afneemt. Dat is volgens de rechter een onsamenhangend verhaal en daarmee voldoen ze niet aan cohesion. Het Europese Hof lijkt nu in deze redenering mee te gaan.’
Een officiële religie mag dus geen onsamenhangende verbanden leggen?
‘Dat wordt in deze uitspraak wel gezegd door voor het eerst duidelijkheid te scheppen over wat cohesion nou eigenlijk betekent. Dat impliceert nogal wat. Zijn de aannames die in erkende religies worden gedaan wel zo plausibel? Als je in reïncarnatie gelooft, zeg je bijvoorbeeld dat je bij slecht gedrag na de dood als worm kunt terugkeren in de wereld. Het zou een aardverschuiving zijn als cohesion consequent op deze manier wordt toegepast, maar dat verwacht ik niet.’
Is dat soort willekeur niet oneerlijk?
‘Het lijkt er wel op dat grote religies makkelijker rechten krijgen en dat is niet eerlijk. Als je zegt dat je Pastafariër bent, moet je eerst uitleggen wat dat is en daarna wordt pas besloten of Pastafarisme beschouwd wordt als godsdienst. Aan de andere kant is het ook begrijpelijk omdat ze bij bestaande religies niet elke keer opnieuw toetsen of het een godsdienst is.’
Hadden de Pastafari’s wel een kans in deze zaak?
‘Het hof oordeelde dat de parodie een grap was, maar de boodschap daarachter was dat niet. De Pastafari hebben serieuze kritiek op de geprivilegieerde positie van religies. Ze hadden zich kunnen beroepen op die serieuze politieke overtuiging. Volgens mij zouden ze dan gewonnen hebben. Het secularisme is bijvoorbeeld ook officieel erkend als levensovertuiging. Maar dat is niet wat ze willen: het doel was aantonen dat je met een vreemde overtuiging de privileges van religies kunt krijgen.’