Faculteit der Rechtsgeleerdheid
21 maart 2024
Laura Burgers, universitair docent en onderzoeker, ziet dat het recht een grotere rol opeist op het gebied van duurzaamheid en klimaat. De discussie erover startte in de jaren 70. Toen kwam de Club van Rome met zijn alarmerende rapport ‘Grenzen aan de Groei’. Sinds die tijd staan steeds meer signalen op rood, ziet Burgers. ‘Voorheen wogen we vooral menselijke belangen, zoals welvaart, geld en groei. Nu zien we dat dat niet houdbaar is en dat het niet vrijblijvend is hoe we handelen. Door mensen veroorzaakte klimaatopwarming zorgt voor zeespiegelstijging. De mens is dus onlosmakelijk verbonden met de natuur. Daarnaast gaat toekenning van rechten uit van de intrinsieke waarde van de natuur,’ zegt ze in het RD.
Als de natuur rechten krijgt, zullen uiteindelijk mensen de belangen van de natuur moeten behartigen. ‘Of dat gaat werken? Vertegenwoordiging is al normaal in het recht,’ betoogt Burgers. ‘Zo nemen volksvertegenwoordigers de belangen waar van stemmers, ouders die van kinderen, advocaten die van mensen die procederen. De vertegenwoordiger in kwestie moet wel verstand van de natuur hebben.’
De rechten van dieren zijn ook onderwerp van gesprek. Hebben ze recht op een ‘dierwaardig’ bestaan? De Tweede Kamer stemde onlangs tegen het wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren waardoor veedieren meer hun natuurlijke gedrag zouden kunnen vertonen. Jurist Jack Jan Wirken, oud-docent aan de rechtenfaculteit en bestuurder bij Dier-Mens Studies, reageert in Folia. ‘Nu we inmiddels weten dat dieren gevoel hebben, ongemak kunnen ervaren, kunnen lijden, zitten we in een wat ongemakkelijke positie. De benadering van het dier, puur als object, lijkt niet langer houdbaar.’
Maar hoe waarschijnlijk is het dat dieren net als mensen grondrechten krijgen? Een dier behoort voor de wet in wezen nog steeds tot dezelfde categorie als een schemerlamp. ‘Er zijn individuele zaken waar rivieren of meren een autonome status kregen, in bijvoorbeeld Spanje of Nieuw-Zeeland. Maar dat zijn incidenten. Toch heb ik een zekere hoop dat er een transformatie zal komen. Dat zagen we ook met andere dingen: in de jaren 70 leek het onvoorstelbaar dat er ooit niet meer gerookt zou worden in klaslokalen, treinen en vliegtuigen. We zijn zo gewend geraakt aan dingen dat we denken dat het absoluut niet anders kan, tot het anders gaat. Dat zou voor de consumptie van dieren ook kunnen gelden.’
In de Nederlandse gemeente Eijsden-Margraten, heeft de natuur een ‘voogd’ gekregen die opkomt voor haar belangen, meldt RTL Nieuws. De Limburgse gemeente is de eerste in Nederland die de natuur erkent als rechtspersoon. ‘In ons huidige recht hebben mensen plichten jegens de natuur, maar de natuur zelf heeft geen rechten. In de praktijk betekent dit dat bij de bouw van projecten de natuurbelangen minder worden meegewogen’, legt Laura Burgers uit. ‘Ook al zijn er belangenorganisaties en politieke partijen die opkomen voor de stem van de natuur.’ In andere landen bestaan er al zo’n 400 vergelijkbare initiatieven.