Opening Academisch Jaar 2022 – 2023: hoe kan de universiteit bijdragen aan een veerkrachtige democratie?
7 september 2022
Collegevoorzitter Geert ten Dam luidde de opening in door te benoemen dat democratie geen vanzelfsprekendheid is. Volgens Ten Dam is er een reëel gevaar dat waarden als vrijheid, gelijkheid, onderling vertrouwen, participatie en betrouwbaarheid (van informatie bijvoorbeeld) worden uitgehold. Dat vormt een bedreiging voor onze democratie, stelde ze tijdens de bijeenkomst. Een ontwikkeling waar de universiteit volgens haar iets aan kan en moet doen. Bijvoorbeeld door onderzoek te doen naar de mechanismen die democratie bevorderen of ondermijnen. Door meer aandacht te schenken aan academisch burgerschap. Maar ook door ons te laten horen in het maatschappelijk debat én door een academisch huis te bieden aan studenten en wetenschappers uit conflictgebieden. Ten Dam: ‘We moeten dus onze verantwoordelijkheid nemen voor een goed functionerend en veerkrachtig democratisch stelsel. Dat is onze maatschappelijke opdracht, het past bij ons, het past bij de UvA.’
De universiteit als open plek
Universiteitshoogleraar kunstmatige intelligentie en maatschappij Claes de Vreese nam de zaal mee in hoe hij de rol van de universiteit in een democratie ziet. Hij benoemde dat de UvA een plaats is waar frictie moet kunnen plaatsvinden, een plek waar niet alleen bepaalde gedachten welkom zijn en waar open wetenschap belangrijk is. De Vreese stelt dat het hierbij niet alleen gaat om open science, maar ook om een open manier van denken en openstaan voor samenwerking met verschillende partners. Een goed voorbeeld hiervan is volgens hem het nieuwe AI, Media & Democracy ELSA Lab: ‘Een lab waar wetenschappers, mediapartners en maatschappelijke partners gezamenlijk verantwoorde toepassingen van AI zullen ontwikkelen en testen.’ Door samenwerking in dit lab ontstaan niet alleen enorme kansen voor onderzoek, maar ook voor de mediasector en het maatschappelijk middenveld om te profiteren van het enorme innovatiepotentieel van AI.
Een muzikaal intermezzo werd verzorgd door leden van het Studentenkoor Amsterdam (SKA). Onder begeleiding van dirigent Boudewijn Jansen zong een deel van het koor de stukken ‘Immortal Bach’ en ‘Mare Nostre’.
Democratie in enge en brede zin
‘Ik wil een onderscheid maken tussen democratie in enge zin en in brede zin’, vervolgde hoogleraar Mediastudies Mark Deuze de middag. ‘In enge zin zijn het de afspraken, protocollen, wetten en regels die in de politiek besproken worden. De brede zin is iets wat we samen elke dag weer doen, wat we maken en hoe we met elkaar omgaan.’ Bij democratie in de enge zin kunnen we spreken van een probleem door weinig enthousiasme en veel ongenoegen, aldus Deuze. Maar, stelde hij, in de brede zin zien we meer democratische betrokkenheid dan ooit. Als je kijkt door de lens van de media zijn er overal initiatieven en mensen die zich organiseren. Ook op de universiteit ziet Deuze deze brede democratie al op veel plekken terug. Bijvoorbeeld in het Instituut voor Interdisciplinaire Studies, waar mensen over de grenzen van hun eigen discipline heen werken aan sociale verandering. Deuze vindt dat dit soort samenwerkingen laten zien dat de universiteit toegewijd is aan democratie en onderwijs, maar denkt ook dat de praktijk van het managen van een moderne universiteit hiermee schuurt. Hij riep de zaal op om niet teveel te blijven hangen in hoe dingen gedaan moeten worden en vaker te denken vanuit de intrinsieke motivatie, dingen doen vanuit de liefde voor onderwijs en onderzoek.
Juice channels voor wetenschap
Dylan Ahern en Jochem Jordaan, ook bekend als de Kiesmannen, boden de aanwezigen hun unieke en humoristische kijk op democratie. Want hoe kan de universiteit zowel binnen als buiten haar muren de democratie stimuleren? De Kiesmannen legden de zaal verschillende mogelijkheden voor; bijvoorbeeld een juice channel voor wetenschappelijke roddels of een TikTok account waarop wetenschappers in korte video’s de moeilijkste stellingen toelichten.
De stellingen van de Kiesmannen geven de universiteit genoeg om over na te denken, stelde Geert ten Dam. ‘We gaan nog wel even puzzelen op de uitwerking’, sloot ze de middag af.