De onderzoekers koppelden de persoonlijkheidsprofielen van meer dan 90 toonaangevende politici wereldwijd aan stemgedrag van kiezers in veertig nationale verkiezingen. Daaruit komen opvallende patronen aan het licht. Politici die hoog scoren op de zogenoemde dark triad – narcisme (overmatige focus op de eigen persoon), psychopathie (kilheid en minachting voor andermans emoties) en machiavellisme (bereidheid te manipuleren en te misleiden) – worden geassocieerd met een grotere vijandigheid van hun aanhangers tegenover politieke tegenstanders.

Polarisatie van binnenuit

Nai en zijn collega’s laten zien dat de ‘donkere’ trekken van politici alleen effect sorteren wanneer kiezers ideologisch dichtbij hen staan. Hoe sterker de identificatie met de politicus, hoe sterker de vijandige toon wordt aangehangen. ‘Vooral machiavellistische politici, die strategisch, manipulatief, doelgericht zijn, blijken een katalysator voor affectieve polarisatie: ze zorgen voor een diepe kloof tussen aanhangers van verschillende partijen’, licht UvA-onderzoeker Alessandro Nai toe.

Opvallend is dat de persoonlijkheid van politieke tegenstanders nauwelijks invloed heeft op de mate van polarisatie. Nai: ‘We weten inmiddels dat kiezers geneigd zijn signalen over te nemen van politici met wie ze zich verbonden voelen en de boodschappen van politici waar ze het niet mee eens zijn te negeren. Het zijn dus juist onze ‘eigen’ politici die ons bozer maken, vijandiger doen denken over anderen en bijdragen aan affectieve polarisatie. En dat kan grote gevolgen hebben.’

Dominante leiders

De onderzoekers keken naar Donald Trump, Jair Bolsonaro, Emmanuel Macron, Marine Le Pen, Angela Merkel, Theresa May, Jeremy Corbyn, Boris Johnson, Viktor Orbán, Narendra Modi, Silvio Berlusconi, Shinzo Abe, Recep Tayyip Erdoğan en vele andere leiders. Ook Nederland is, met Mark Rutte en Geert Wilders, meegenomen in de analyses. Hoewel de studie geen individuele scores bevat, wijzen de onderzoekers op een bredere trend: in tijden van politieke spanning geven kiezers vaker de voorkeur aan dominante en harde leiders, zelfs als die normvervagend of conflictueus optreden.

Democratische risico’s

De bevindingen werpen een kritisch licht op de toenemende populariteit van ‘donkere’ leiders wereldwijd. Volgens de onderzoekers vormen de confronterende en compromisloze persoonlijkheidskenmerken van zulke leiders een risico voor het democratisch proces. ‘Wanneer de persoonlijke eigenschappen van leiders het publieke debat vergiftigen, verzwakt het draagvlak voor samenwerking, lijdt de sociale cohesie eronder en worden uiteindelijk democratische normen aangetast’, aldus co-auteur Katjana Gattermann van de UvA.

De onderzoekers roepen dan ook op tot meer bewustwording over de rol die (donkere) persoonlijkheid speelt in politiek leiderschap, in het bijzonder wanneer deze eigenschappen voorkomen bij zogenoemde strongmen. Nai concludeert: 'We hebben in eerder onderzoek laten zien dat donkere persoonlijkheidstrekken vooral voorkomen bij autoritaire leiders en populisten. Het bewijs lijkt zich dus op te stapelen dat narcisme, psychopathie en machiavellisme belangrijke fenomenen zijn als we willen begrijpen waarom de politiek vandaag de dag zo confronterend lijkt.'