Kunsthistorici Piet Bakker en Judith Noorman van de Universiteit van Amsterdam onderzochten wie de belangrijkste opdrachtgever was voor Johannes Vermeer, een van de grootste schilders uit de zeventiende eeuw. ‘Men dacht altijd dat dit de Nederlandse kunstverzamelaar Pieter van Ruijven was’, vertellen Bakker en Noorman. ‘Uit ons onderzoek blijkt echter dat zijn vrouw Maria de Knuijt, dochter van een Delftse textielhandelaar, waarschijnlijk het initiatief nam om ongeveer de helft van Vermeers productie te kopen. Waaronder het wereldberoemde Meisje met de parel en het Gezicht op Delft.’

Het testament van De Knuijt

Naast nieuw ontdekte bronnen deden Bakker en Noorman en ook nieuwe inzichten op over al bekende bronnen. Zo ontdekten de kunsthistorici bijvoorbeeld De Knuijts testament uit 1664 waaruit blijkt dat ze al langer de wens koesterde om een bedrag van 500 gulden aan ‘Johannes Vermeer schilder’ na te laten, in die tijd een forse geldsom. ‘Ze had de uitdrukkelijke wens dat het geld alleen voor Vermeer bestemd was, en niet voor eventuele erfgenamen’, vertellen Bakker en Noorman. ‘Ook gaf ze Nicolaes van Assendelft, een advocaat en vermoedelijk mede-kunstliefhebber, het recht om na haar dood een schilderij uit haar collectie te kiezen.’

Zulke persoonlijke legaten aan kunstenaars waren uitzonderlijk. Dit wijst op een bijzondere band tussen De Knuijt en Vermeer. ‘De Knuijt was een bijzonder goed gedocumenteerde kunstliefhebber die Vermeer de tijd en vrijheid gaf om zijn artistieke ambities na te jagen. Ook na haar dood’, aldus Bakker en Noorman.

Veiling

Ook blijkt de invloed van De Knuijt uit een veiling in 1696, waarbij 21 Vermeerschilderijen uit de nalatenschap van haar dochter en schoonzoon werden verkocht. ‘Deze werken behoren tot de beroemdste schilderijen van Vermeer, waaronder Het melkmeisje, Gezicht op Delft en De kantwerkster. Hoewel Van Ruijven vaak als koper werd gezien, tonen de documenten aan dat De Knuijt mogelijk de aankopen deed én documenteerde.’

Vrouwen onderbelicht

Waarom is deze rol van De Knuijt zo lang over het hoofd gezien? ‘De kunstgeschiedenis is decennialang geschreven vanuit een mannelijk perspectief, waarin vrouwen vaak slechts als echtgenote of huisvrouw werden genoemd’, leggen Bakker en Noorman uit. ‘Archiefstukken met hun namen werden onderbelicht of aan hun echtgenoten toegeschreven. Pas in recente jaren is er aandacht gekomen voor vrouwen als zelfstandige actoren op de kunstmarkt’.

Bakker en Noorman willen juist die vrouwelijke invloed zichtbaar maken met hun onderzoeksproject The Female Impact. ‘Rijke vrouwen als De Knuijt richtten het interieur in, kochten kunst en bepaalden mede de smaak van hun tijd.’

Niet zomaar een verzamelaar

Maria de Knuijt was niet zomaar een verzamelaar: zij ondersteunde Vermeer, documenteerde zijn werk en zorgde ervoor dat zijn kunst behouden bleef. Een mooie ontdekking die volgens de onderzoekers veel stof doet opwaaien. ‘We grappen graag dat vanwege ons onderzoek de film Girl with a Pearl Earring  opnieuw opgenomen zou moeten worden. Daarin vertolkt Tom Wilkinson de glansrol van Pieter van Ruijven en zegt Maria de Knuijt geen woord.’