Opmerkelijke solidariteit onder burgers en politici

‘Ik zie een opmerkelijke solidariteit onder Europese burgers en politici’, stelt politicoloog Theresa Kuhn die onderzoek doet naar Europese politiek en samenleving. ‘In de recente geschiedenis van de Europese Unie hebben we dit niet eerder op deze schaal meegemaakt.’ Ze noemt het opvallend hoe welwillend politici zijn om vluchtelingen welkom te heten. Zelfs politici die doorgaans voorstander zijn van zeer strikte immigratie- en asielregels. ‘En het is indrukwekkend hoe snel de EU maatregelen heeft genomen als de sancties tegen Rusland.’

Ook onder burgers zien we wijdverspreide solidariteit: op sociale media, in het tonen van de Oekraïense vlag en de vele donaties. ‘Veel mensen zetten letterlijk hun deur open voor mensen die ze persoonlijk niet kennen’, observeert Kuhn. ‘In Polen, waar de meeste vluchtelingen zijn, zien we bijvoorbeeld vooral opvang van vluchtelingen in de privéhuizen van burgers.’ Hier speelt volgens Kuhn mee dat Europese burgers zich kunnen identificeren met vluchtelingen uit Oekraïne.

Eenheid en solidariteit is wat de EU wel kan geven

De ongekende eenheid en solidariteit heeft volgens Kuhn te maken met hoe we onze Europese identiteit nu beleven. ‘Hoe je jezelf als groep ziet, staat altijd in verhouding tot wie de gemeenschappelijke ander is. Rusland heeft zichzelf tot die ander gemaakt en zo het Europese groepsgevoel versterkt. Veel gevoelens leven nu ook weer op door herinneringen aan de koude oorlog of aan Russische bezetting.’ De dagelijkse beelden van de oorlog versterkt bovendien het beeld van een groot en agressief land, dat een kleiner en onschuldig land aanvalt, ‘als Goliath tegen David’.

Maar de aanleiding van deze oorlog speelt ook een belangrijke rol in de Europese eenheid stelt Kuhn. ‘Oekraïne werd aangevallen omdat het te dicht bij de EU was gekomen. Europese politici voelen zich hierdoor in deze oorlog getrokken. Maar ze kunnen Oekraïne niet geven wat het graag wil, een no-fly zone en NAVO lidmaatschap. Dus geven ze wat ze wel kunnen: zoals het vooruitzicht van EU-lidmaatschap en open deuren voor vluchtelingen.‘ Ook willen Europese politici volgens Kuhn eenheid richting Rusland uitstralen en daarmee de boodschap dat Europa de waarden verdedigt die Rusland nu aanvalt.

Maar de publieke opinie kan veranderen

Kuhn vreest wel dat deze eenheid in solidariteit onder druk kan komen te staan. ‘Ze voorspellen nu 8 miljoen mensen die uit Oekraïne naar Europa zullen vluchten. Dat wordt een enorme uitdaging om al deze mensen een plek te geven, en zaken als onderwijs en gezondheidszorg te bieden. De publieke opinie kan snel veranderen als burgers ervaren dat dit hen ook raakt.’

Ook op het niveau van Europees beleid denkt Kuhn dat politici op de langere termijn lastige vragen gaan krijgen. ‘Wie gaan de lasten dragen en delen? Wie betaalt straks de prijs voor de opvang van de vluchtelingen? Wie betaalt voor de impact van de sancties en de onafhankelijkheid van Russisch gas? Of lidstaten dit individueel of samen gaan doen, daar wordt nu al over gesproken. De eenheid die we momenteel zien kan op de langere termijn verkruimelen.’

Een omslag in de Europese politiek

Toch kenmerkt de oorlog volgens Kuhn een omslag in de Europese politiek en kan het voor verdere integratie leiden. ‘Crises hebben altijd een impuls gegeven aan de Europese identiteit en integratie. Deze oorlog is in die zin ook een historische stap en heeft een effect dat Rusland beslist niet wilde: een sterkere EU.’  En ook voor haar als wetenschapper betekent de oorlog een omslag: 'Als wetenschappers waren we vooral bezig met issues binnen Europa zelf. We keken naar interne crises en de invloed daarvan op Europese integratie. Nu zien we dat de grootse push om te veranderen van buiten komt.’

Of Oekraïne ook daadwerkelijk lid zal worden van de EU vraagt Kuhn zich sterk af. Toetreding tot de EU is een zeer complexe en langdurige procedure die niet van de ene op de andere dag kan worden uitgevoerd. ‘Nu voelt het vooruitzicht van EU-lidmaatschap meer als een symbolische daad omdat politieke leiders Oekraïne niet kunnen geven wat het echt wil.’ Kuhn betwijfelt ook of dit de problemen van Oekraïne oplost. ‘Het kan zelfs een tegengesteld effect hebben op de stabiliteit die het land zoekt, omdat het Poetin alleen agressiever zal maken.’

Over het onderzoek van Kuhn

In haar onderzoek richt Kuhn zich op Europese politiek en samenleving. Ze kijkt daarbij vooral hoe Europese integratie en globalisatie een impact hebben op het dagelijkse leven van mensen, en hoe mensen hierdoor veranderen in hun politieke opvattingen en identiteit. Vragen over Europese identiteit en solidariteit staan centraal in haar onderzoek.