Voor de beste ervaring schakelt u JavaScript in en gebruikt u een moderne browser!
Je gebruikt een niet-ondersteunde browser. Deze site kan er anders uitzien dan je verwacht.
(beeld: Shutterstock)

Het huidige digitale tijdperk heeft aanleiding gegeven tot desinformatie, leugens, feiten die in twijfel worden getrokken, overaanbod van informatie en, wat onderzoekers ‘politieke bullshit’ noemen. Het laatste heeft betrekking op uitspraken die zeer abstract en betekenisloos zijn, maar die bedoeld zijn om stemmers op de been te krijgen. ‘Dat wil zeggen dat politici dingen zeggen die kennelijk niets en alles tegelijk betekenen’, leggen de onderzoekers uit, ‘bijvoorbeeld dat ze “geloven in volk en land” of “beloven te vechten voor een betere toekomst”. Dergelijke zeer vage uitspraken zijn vooral tijdens verkiezingen en politieke campagnes te horen.’

Maar wat betekenen dergelijke uitspraken eigenlijk? Welk effect kunnen ze hebben? Zijn sommige mensen er ontvankelijker voor dan andere? Niet eerder is er onderzoek verricht naar deze zeer vage communicatie en dit wijdverbreide sociale verschijnsel.

Nagaan hoe ontvankelijk iemand kan zijn voor politieke bullshit

De onderzoekers analyseerden de mate waarin mensen vage politieke uitspraken, slogans en politieke bullshitprogramma's onderschreven. Na een systematische analyse van de literatuur over dit en soortgelijke verschijnselen ontwikkelden zij drie tests om in te schatten hoe ontvankelijk iemand kan zijn voor politieke bullshit, en hoe dit verband houdt met iemands politieke ideologie, stemgedrag en steun voor neoliberalisme en populisme. Deze tests werden uitgevoerd in Nederland, Servië en de VS.

Eén test bestond uit tien zinnen, die deelnemers beoordeelden op overtuigingskracht. Eén van de zinnen luidde: ‘Mensen politiek aanvoeren betekent altijd voor ze vechten.’ ‘De zin lijkt iets uit te drukken, maar het is niet duidelijk wat het betekent om voor de mensen te vechten’, stellen de onderzoekers. ‘De zin is vaag, abstract en eigenlijk betekenisloos, zoals iedere vorm van politieke bullshit.’

De tweede test bestond uit vijf slogans over de verkiezingen in het fictieve land Gonfel: ‘Voor een beter en sterker Gonfel!’ Maar wat houdt beter en sterker zijn in voor een land? De derde test bevatte drie uitgebreide politieke programma’s die geen zinvolle betekenis hadden, eveneens in verband met het fictieve land Gonfel.

Mensen aan de rechterkant (met name neoliberalen) zijn ontvankelijker voor ‘bullshit’-uitspraken

De auteurs concluderen dat hun onderzoek een goede graadmeter was van 'politieke bullshit'. ‘Hoewel de term controversieel zou kunnen zijn, blijkt uit ons onderzoek dat het concept van politieke bullshit bestaat en meetbaar is.’

Door middel van een meta-analyse van de drie tests concluderen ze dat alle politieke bullshitmaatregelen een positieve correlatie vertoonden met steun voor de vrije markt, terwijl slechts enkele een positieve correlatie vertoonden met sociaal en economisch conservatisme en met populisme. ‘In de drie landen samen genomen hing verhoogde ontvankelijkheid voor politieke bullshit samen met een hogere kans op stemmen op kandidaten of partijen van rechts. Met name neoliberalen zijn ontvankelijker voor deze uitspraken.’

De auteurs hebben niet onderzocht en weten niet welke politieke partijen vaker van ‘politieke bullshit’ gebruikmaken. ‘We nemen echter wel aan dat iedere partij of kandidaat dergelijke uitspraken gebruikt, vanwege de structurele vereisten van de politiek en politieke communicatie.’

Gegevens publicatie

Vukašin Gligorić, Allard Feddes en Bertjan Doosje (2022), ‘Political Bullshit Receptivity and its Correlates: A Cross-Country Validation of the Concept’, in: Journal of Social and Political Psychology, https://doi.org/10.5964/jspp.6565

V. (Vukasin) Gligoric

Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Programmagroep: Social Psychology

Dr. A.R. (Allard) Feddes

Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Programmagroep: Social Psychology

Dr. E.J. (Bertjan) Doosje

Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Programmagroep: Social Psychology