In het vijfjarige onderzoeksproject EXPO, dat is gefinancierd door de Europese Onderzoeksraad, onderzocht communicatiewetenschapper Magdalena Wojcieszak met haar team wanneer en waar mensen in aanraking komen met divers nieuws en uiteenlopende politieke standpunten. Wat zijn de effecten van deze interactie? Zo wilde ze inzicht krijgen in hoe we groeiende polarisatie kunnen bestrijden. ‘We weten dat er steeds meer polarisatie en desinformatie is. Onder veel mensen bestaat de hoop dat het blootstellen aan diversere meningen mensen toleranter maakt en minder gepolariseerd en vijandig tegen de andere politieke kant.’ Tijdens de multimethodenanalyse kwamen Wojcieszak en haar team echter tot een andere, zorgwekkende bevinding.

Gegevens over online gedrag van ruim 7000 mensen

Met haar team verzamelde Wojcieszak gegevens over het online gedrag van ruim 7000 mensen in Nederland, Polen en de Verenigde Staten. Met een speciale opensourcetool – Web Historian – werd de browsegeschiedenis van hen gevolgd. Deze data combineerden ze met periodieke enquêtes die door dezelfde deelnemers werden ingevuld. ‘Om de 3 maanden vroegen we hun om vragen te beantwoorden over hun attitudes, meningen, gedragingen, kennisniveau, desinformatie, polarisatie en meer. Met behulp van innovatieve methoden uit de data- en sociale wetenschappen volgden en classificeerden we vervolgens wat mensen in een periode van 9 maanden online consumeerden en wat de effecten van deze consumptie waren.’

Mensen consumeren nauwelijks nieuws of politiek online

De meest in het oog vallende bevinding was dat mensen online nauwelijks nieuws of politiek consumeren. ‘In alle 3 de landen en gedurende 9 maanden online browsen bedroeg de online nieuwsconsumptie slechts 3,4% van alle door de deelnemers bezochte URL’s. En daarbij zijn nieuwsbezoeken op socialemediaplatforms dan nog meegeteld ’, legt Wojcieszak de resultaten uit. ‘Blootstelling aan hard nieuws of politieke onderwerpen bedroeg bij die nieuwsbezoeken nog geen 1%. De meeste mensen gaan niet naar nieuwswebsites voor politieke informatie. Ze gaan daarnaartoe voor sport, het weer of recepten.’

Deze getallen van 3,4% en 1% zijn veel lager dan de percentages uit andere verslagen over online nieuwsconsumptie, zoals het jaarlijkse Reuters Digital News Report. ‘Een belangrijk verschil is dat het Reuters-verslag is gebaseerd op zelfrapportage over blootstelling aan nieuws’, verklaart Wojcieszak dit verschil. ‘Door vele jaren aan onderzoek weten we dat dergelijke zelfrapportages niet waarheidsgetrouw zijn. Uit sociale wenselijkheid – mensen denken dat ze dagelijks nieuws horen te lezen – en door herinneringsvertekening – mensen denken dat ze nieuws hebben geconsumeerd wanneer dat niet het geval is – overschatten mensen hun nieuwsconsumptie.’

Geen effect van diverse standpunten

Om terug te komen op de oorspronkelijke vraag en het effect van blootstelling aan tegengestelde standpunten: Wojcieszak en haar team troffen daarin geen effecten aan. ‘We hebben uitdrukkelijk gekeken naar blootstelling aan partijdig nieuws van de eigen kant, blootstelling aan gematigd nieuws en blootstelling aan nieuws van de andere kant van het politieke spectrum. Wij vonden dat de attitudes van mensen in de loop van de tijd niet extremer werden en dat mensen niet vijandiger werden tegenover hun politieke tegenstanders. Evenmin was het tegenovergestelde het geval.’

Daarnaast voerde het team in de VS een innovatief experiment uit, waarbij mensen met een sterke partijbinding geld werd geboden om andersdenkende partijgebonden bronnen te bezoeken. ‘Als je bijvoorbeeld Amerikaans democraat was, gaven we je geld om een tijd lang zeer rechtse bronnen te bezoeken, zoals Breitbart of The Blaze. En als je republikein was, gaven we geld om zeer linkse bronnen te bezoeken, zoals Mother Jones of Democracy Now’, legt Wojcieszak uit. ‘We zagen geen terugslageffecten. Mensen raakten niet méér maar ook niet minder gepolariseerd.’

Meer blootstelling aan kwaliteitsnieuws zou effect kunnen hebben

Wojcieszak meent dat meer blootstelling aan kwaliteitsnieuws de attitudes van mensen op de lange termijn wel zou kunnen beïnvloeden. ‘We moeten ons niet alleen zorgen maken om dingen als desinformatie en echokamers, maar ook kijken naar de meerderheid van de mensen die geen nieuws of politieke informatie consumeren. We moeten onderzoeken hoe we deze burgers, die zich vaak afzijdig houden, bij het politieke proces kunnen betrekken door hen meer bloot te stellen aan geverifieerd nieuws van hoge kwaliteit. Op die manier geven we meer gematigde stemmen een plek in de politieke arena.’

Om mensen bloot te stellen aan diverser en kwalitatief beter nieuws ziet Wojcieszak een rol weggelegd voor wetenschappers en hun aandachtsgebied, maar ook voor journalisten en beleidsmakers. ‘Uit onderzoek is gebleken dat mensen mogelijk meer bij het nieuws betrokken zijn als ze meer artikelen over consensus kunnen lezen, en minder over conflict en politieke tweespalt. En misschien zijn er manieren om socialemediaplatforms aan te sporen om kwaliteitsnieuws te stimuleren of versterken in hun aanbevelingen en systemen.’