Voor de beste ervaring schakelt u JavaScript in en gebruikt u een moderne browser!
Je gebruikt een niet-ondersteunde browser. Deze site kan er anders uitzien dan je verwacht.
Een van de eerste grote beslissingen die je als kind moet nemen, is meteen bepalend voor de rest van je leven. Naar welke middelbare school ga je? De school die het dichtstbij is, of de school die het best bij jou past? Ontdek welke factoren een rol spelen bij de middelbare-schoolkeuze van een kind, en wat het belang is van diversiteit binnen een school voor hun sociale ontwikkeling.

De overstap van groep 8 naar de middelbare school is een spannende stap: je begint weer als jonkie tussen de oudere tieners. Niks fijner dan een vertrouwd gezicht om dit samen mee te doen, blijkt uit onderzoek van socioloog Dieuwke Zwier. ‘De middelbare-schoolkeuze wordt vooral gezien als een beslissing die binnen het gezin wordt genomen. Mijn promotieonderzoek toont aan dat leeftijdsgenoten ook een belangrijke invloed hebben. Vooral kinderen uit minder kansrijke gezinnen laten zich hierdoor leiden, omdat zij thuis gemiddeld over minder informatie beschikken en wat meer vrijheid krijgen om deze keuze te maken.’

Copyright: Dieuwke Zwier
Een diverse schoolomgeving helpt kinderen niet alleen leren, maar ook groeien als mens. Dieuwke Zwier

School als minimaatschappij

Er moet meer aandacht komen voor de invloed van leeftijdsgenoten, geeft Zwier aan. ‘Scholen spelen een grote rol in hoe een kind zich zal ontwikkelen. Zie het als een soort minimaatschappij. Leerlingen maken deel uit van deze samenleving en ontwikkelen hier belangrijke burgerschapsvaardigheden, zoals omgaan met verschillende perspectieven en standpunten. Als je dan vooral kinderen tegenkomt die op jou lijken, wordt dat lastiger. Een diverse schoolomgeving helpt kinderen niet alleen leren, maar ook groeien als mens.’

Verschillen tussen scholen worden groter

Als kinderen de school van hun vrienden kiezen, wordt de scheiding tussen scholen waar kinderen uit minder kansrijke gezinnen zitten en scholen waar kinderen uit kansrijke gezinnen zitten groter. Ook op basisscholen gaan klasgenoten en ouders met dezelfde sociale achtergrond namelijk vaker met elkaar om. ‘Mensen voelen zich van nature prettig bij anderen die op hen lijken en contact is makkelijker als je hobby’s deelt of dichtbij woont.’, zegt Zwier.

Leerlingen met verschillende leerniveaus meer in contact brengen met elkaar

Om deze verschillen te verkleinen, is het belangrijk dat basisscholen meer informatie geven over middelbare scholen in de buurt. Basisscholen kunnen ook bewust aandacht besteden aan de tafelschikking in klaslokalen, het samenstellen van groepjes voor opdrachten en het organiseren van andere activiteiten, legt Zwier uit. ‘Op deze manier komen leerlingen met verschillende leerniveaus en achtergronden op een toegankelijke manier met elkaar in contact.’

Schoolkeuze hangt af van het gezin waarin je opgroeit

Het onderzoek van Zwier laat zien dat gezinnen met verschillende sociale achtergronden andere factoren belangrijk vinden bij het kiezen van een school. ‘Leerlingen die hetzelfde schooladvies krijgen maken andere keuzes, afhankelijk van het gezin waarin ze opgroeien. Ouders met een universitaire opleiding hechten bijvoorbeeld meer waarde aan een hoog slagingspercentage of de achtergrond van de andere leerlingen. Ouders zonder hoger onderwijs laten de afstand tot de school zwaarder meewegen.’

Niveauaanbod en profilering

Daarnaast nam Zwier twee kenmerken van middelbare scholen onder de loep: het niveauaanbod en de profilering van een school. Ze ontdekte dat het niveauaanbod van een school invloed heeft op de schoolkeuze van leerlingen. ‘Leerlingen met een vmbo-advies en mbo-opgeleide ouders kiezen vaker een school die alleen vmbo aanbiedt. Vergelijkbare leerlingen met universitair opgeleide ouders gaan eerder naar een brede school, omdat die meer doorstroommogelijkheden naar havo biedt. Gymnasiumscholen zijn juist populair bij vwo-leerlingen met universitair opgeleide ouders, terwijl vwo-leerlingen met mbo-opgeleide ouders minder snel voor een gymnasium kiezen.’

Het Nederlands voortgezet onderwijs kent ook profielscholen: scholen met een speciaal thema of concept, zoals een technasium of een Montesorrilyceum. ‘Leerlingen met universitair geschoolde ouders gaan sneller naar een middelbare school voor havo/vwo. Zij hebben meer keuze uit profielscholen omdat deze scholen vaker zo’n soort aanbod hebben dan vmbo-scholen. Verder kiezen ze vaker voor scholen met een speciaal concept, zoals Montessori. Als leerlingen met mbo-opgeleide ouders kiezen voor een school met een specifiek thema, is dit eerder een school die zich richt op aansluiting op de arbeidsmarkt, zoals een technasium of een school met het Beta Challenge-programma.’

Wat voor leerling trekt een school aan?

Middelbare scholen met een beperkt niveauaanbod of specifiek profiel moeten nadenken over welke leerlingen ze aantrekken. ‘Een school die tweetalig onderwijs aanbiedt kan onbedoeld jongeren uit rijkere gezinnen aantrekken, door een hoge ouderbijdrage te vragen voor de schoolreis naar Londen.’, geeft Zwier als voorbeeld. ‘Extra aanbod heeft ook voordelen voor leerlingen: leren wordt vaak leuker als zij zich kunnen ontwikkelen in een thema dat hen interesseert, zoals kunst en cultuur, andere talen of techniek. Tegelijkertijd is het belangrijk dat scholen zich bewust zijn van de mogelijke negatieve gevolgen voor de scheiding van groepen en maatregelen nemen om deze te beperken.’

Rhythms of Class

Dieuwke Zwier promoveert op 28 januari 2025 (13:00 – 14:30) op het proefschrift: 'Rhythms of Class. Socio-Economic Disparities and Peer Dynamics in Secondary School Choice' in de Agnietenkapel. De promotie is hier live te volgen. Promotoren zijn prof. dr. H.G. van de Werfhorst en prof. dr. T. Bol. Copromotor is dr. S.A.J. Geven.