Jaffes werk laat zien hoe dons in Jamaica, leiders uit achterstandswijken die vaak verbonden zijn met illegale netwerken, uitgroeien tot bewonderde leiders in de ogen van hun gemeenschap. In The Rule of Dons ontrafelt Jaffe hoe deze leiders binnen én buiten de staat functioneren. ‘Het feit dat dons bereid zijn om mensen fysiek te straffen is wat ze voor bepaalde mensen aantrekkelijk maakt.’

Van afvalproblematiek naar criminele leiders

In 2000 zette Rivke Jaffe voor het eerst voet op het Caribische eiland, omdat Haïti volgens haar scriptiebegeleider te gevaarlijk was. In eerste instantie deed ze als antropoloog onderzoek naar stedelijke milieuproblematiek, maar al snel ging haar interesse uit naar de politieke ontwikkelingen binnen Jamaica. ‘Voor mijn onderzoek kwam ik veel in achterstandswijken, waar ik voor het eerst leerde over dons. Ik zag hoe deze criminelen een politieke functie en een bestuursfunctie ineen bekleedden. Vanuit die politieke invalshoek heb ik een groter onderzoeksproject ontwikkeld.’

Geen oog voor de armen

In haar onderzoek keek Jaffe vooral naar Kingston, de hoofdstad van Jamaica. ‘De invloed van dons varieert per wijk’, vertelt Jaffe. ‘In Downtown Kingston wonen de arme inwoners. Hier heerst de gedachte dat de overheid alleen oog heeft voor de rijkere lichtgekleurde middenklasse in Uptown Kingston. Lokale criminele leiders kunnen hier een leiderschapsrol op zich nemen door het aanbieden van diensten en goederen. Doordat zij zelf uit de achterstandswijk komen worden ze gezien als een echte vertegenwoordiger, in plaats van een politicus die nooit in de buurt is.’

Erkenning van leiderschap

Hoe leiderschap precies werkt, staat centraal in het boek van Rivke Jaffe. ‘Politieke autoriteit is afhankelijk van de erkenning van anderen. Je kunt niet zomaar de baas over iemand gaan spelen, dat hou je niet decennia lang vol. Hoe werkt dat proces van erkenning, hoe wordt macht legitiem gemaakt?’

Trump, Bolsonaro en Poetin

Het balanceren tussen buiten de wet staan en de wet handhaven is wat veel mensen aantrekt. ‘Dons kunnen verkrachters met geweld straffen, buiten de rechtsstaat om. Een vorm van veiligheid die bewoners niet van de politie krijgen. Dat maakt ze aantrekkelijk als leider,’ aldus Jaffe. Daarnaast benadrukken dons ook thema’s als publiek belang, gemeenschap en gelijkheid. Waarden die ook centraal staan binnen een democratie.

‘Deze vorm van leiderschap – binnen en buiten de wet – zie je ook deels terug bij grote wereldleiders als Trump, Bolsonaro en Poetin. Mensen die alles op alles zetten om verkiezingen te winnen, om daarna te rechtstaat actief te ondermijnen. Zo krijg je iemand die in z’n eentje het volk vertegenwoordigt, geen tegenspraak duldt, en bereid is om geweld te gebruiken,’ legt Jaffe uit.

Populaire straatcultuur

Ze ontdekte dat populaire straatcultuur in Jamaica bepalend is om als don geaccepteerd te worden als machthebber. ‘Via muurschilderingen, straatfeesten en muziekoptredens worden dons als helden verbeeld. Mensen zien hierdoor vanaf jongs af aan deze personen als natuurlijke leiders afgeschilderd worden. Je voelt hun aanwezigheid in de wijk.’

Koningsdag

Ook in Nederland speelt populaire cultuur een belangrijke rol in hoe we naar leiders kijken, zegt Jaffe. ‘Neem het Koninklijk Huis. De hoofden van koningen staan op onze muntstukken en postzegels. Vooraf een wedstrijd van het Nederlands elftal zingt men het Wilhelmus. En er is Koningsdag, een feest waarin iedereen in het oranje gekleed gaat. Dronken feestgangers associëren zich niet direct met koning Willem-Alexander, maar het blijft een nationaal ritueel ter ere van het Koningshuis. En zo zorgen al deze dingen ervoor dat wij meer bereid zijn deze persoon als leider te zien. Een best wel machtig, rijk persoon die niet democratisch verkozen is.’

The Rule of the Dons laat zien dat de erkenning macht binnen en buiten de wet door elkaar heen lopen. Rivke Jaffe benadrukt nog eens: ‘De situatie in Kingston laat zien dat macht die op het eerste oog illegaal verkregen lijkt, niet altijd zo wordt ervaren. Dat belang van een gevoel van legitimiteit zie je ook terug in officiële politieke systemen, ook al zeggen zulke overheden dat het vooral om verstand en belangen gaat. Veel kiezers geloven stiekem een beetje in de sterke man of vrouw die ons belooft te redden.’