Yağmur Özbay, onderzoeker in de sociale psychologie, onderzoekt hoe kunst ons helpt om over gevoelige, maatschappelijke problemen na te denken. Haar onderzoek laat zien dat kunst meer is dan een passie. Het is een krachtig middel om ons bewust te maken van problemen in de wereld.

Helpt kunst ons beter te begrijpen?

Özbay onderzoekt of kunst mensen kan helpen om moeilijke maatschappelijke thema’s te verwerken. Denk aan de zwarte schilderijen van Francisco Goya, die aan de hand van heftige en angstaanjagende muurschilderingen zijn sombere kijk op de mensheid liet zien. Of het schilderij Guernica van Picasso, wat het bombardement op de gelijknamige stad tijdens de Spaanse burgeroorlog toont.

In een tijd waarin veel mensen zich snel verdrietig of machteloos voelen bij slecht nieuws, biedt kunst mogelijk een uitweg. ‘Kunst maakt het mogelijk om bij nare dingen stil te staan. Zo kunnen we nadenken over de verhalen en gevoelens van anderen. Dat zorgt ervoor dat we ons meer verbonden voelen met hen,’ zegt Özbay.

Het experiment

Om het effect van kunst op betrokkenheid te testen, ontwierpen Özbay en haar collega’s een experiment. Daarbij lazen deelnemers korte beschrijvingen  van schokkende maatschappelijke situaties. Dit waren bijvoorbeeld nieuwsberichten over politiegeweld, kinderarbeid of aanvallen op burgers. Daarna mochten de deelnemers kiezen: wilden ze een schilderij of een persfoto zien? Op beide was hetzelfde onderwerp te zien.

Kunst houdt onze aandacht vast

De meeste deelnemers kozen voor het kunstwerk. Ook keken ze daar langer naar dan naar de persfoto’s. ‘Mensen vinden kunst vaak interessanter. Ze gaven ook aan dat de kunstwerken hun verwachtingen overtroffen,’ vertelt Özbay.

Afstand tussen kunst en kijker

Hoe kan kunst ons helpen om over gevoelige onderwerpen na te denken? Özbay legt het begrip ‘esthetische afstand’ uit: ‘Bij slecht nieuws voelen mensen vaak veel emoties. Kunst laat de realiteit op een andere manier zien. Het maakt ruimte om rustig na te denken. Mensen kunnen nare dingen zo beter verwerken. Ook voelen ze soms naast verdriet ook mooie emoties, bijvoorbeeld omdat het kunstwerk mooie kleuren heeft. Dat helpt om negatieve gevoelens in balans te brengen.’

De kracht van verrassing

Volgens Özbay speelt verrassing hierbij een grote rol. ‘Kunst laat niet letterlijk zien wat er is gebeurd, maar geeft ruimte voor eigen ideeën. Vaak laat een kunstwerk iets onverwachts zien. Dat zorgt ervoor dat mensen langer kijken en er dieper over nadenken.

Kunst buiten de museummuren

De verbindende werking van kunst niet beperkt hoeft te blijven tot musea en galerieën. Yağmur Özbay: ‘Kunst geeft ons de kans om ergens over na te denken, in plaats van het te negeren. Met deze kracht kunnen we manieren vinden om kunst overal in de samenleving te gebruiken. Niet alleen aan binnen de muren van musea, maar ook in klaslokalen, parken, straten en beeldschermen.’

Onderzoek

Özbay, Y., Stamkou, E., & Oosterwijk, S. (2025). Art promotes exploration of negative content. Proceedings of the National Academy of Sciences, 122(5), e2412406122. https://doi.org/10.1073/pnas.2412406122