Als hoogleraar in de Rechtsethiek aan de University of California (UCLA) ziet Scott Cummings van dichtbij wat de regering-Trump aanricht. Hij maakt zich grote zorgen over de koers die zijn land vaart. ‘We zijn getuige van een systematische, gecoördineerde aanval op onafhankelijke democratische instellingen. Dit is ongekend in de Verenigde Staten.’

Hoe zien deze aanvallen op democratische instellingen eruit?

'Er zijn gerichte aanvallen op de rechtbanken, de vrije pers en universiteiten. Zo ligt Harvard University bijvoorbeeld onder vuur. Het siert Harvard dat het Trump geen invloed heeft gegeven over het personeelsbeleid en het onderwijsprogramma. Maar nu dreigt de regering de status van Harvard te veranderen, waardoor het voor de universiteit moeilijk wordt om donaties te ontvangen. Ik richt me in mijn onderzoek specifiek op de manier waarop Trump advocaten ervan weerhoudt om terug te vechten. Er zijn al 7 besluiten genomen die advocatenkantoren ontmoedigen om belangen te vertegenwoordigen die niet overeenkomen met de koers van de regering. Advocaten die immigranten advies geven, worden momenteel bijvoorbeeld actief tegengewerkt.’

Wat gebeurt er als deze aanvallen op democratische instellingen succesvol zijn?

‘We zien de democratie in de Verenigde Staten achteruitgaan. Dat betekent dat de instellingen die bedoeld zijn om de invloed van de uitvoerende macht te beperken, worden ondermijnd en gecontroleerd. Wanneer de uitvoerende macht absolute controle krijgt, ontstaat er een autocratie. We zien dit proces zich in rap tempo ontvouwen in de Verenigde Staten.’

Hoe is het mogelijk dat dit gebeurt in een democratie?

'De meest effectieve manier om de democratie kapot te maken is niet met geweld, maar via het recht. Trump probeert daarom de juridische instituties in zijn macht te krijgen. Het is belangrijk om te doen alsof je het recht respecteert, dus Trump maakt gebruik van mazen in de wet en van zijn juridische invloed om democratische instellingen te ondermijnen.  Zo wordt het recht een belangrijk instrument in het autocratische handboek. Advocaten spelen een essentiële rol omdat zij weten hoe het systeem werkt. Daarom staan advocaten in de frontlinie van de strijd voor het behoud van de democratie. Als advocaten weigeren medeplichtig te zijn, kan het ontstaan van een autocratie worden vertraagd.’

Hoe zijn advocaten precies betrokken?

‘Advocaten zijn zowel de architecten als het doelwit van een autocratie. Sommigen helpen de regering-Trump om de rechtsstaat te ondermijnen door mazen in de wet te vinden. Dat zijn de architecten. Anderen worden het doelwit omdat zij belangen vertegenwoordigen die haaks staan op die van de regering. Advocatenkantoren zijn de enige juridische actoren die over de middelen beschikken om te procederen tegen een rijke overheid die hun politieke vijanden aanvalt. Trump weet dat, en daarom gaat hij achter die advocatenkantoren aan.’

Waarom geven sommige advocaten geen prioriteit aan het beschermen van de rechtsstaat?

'Dat is de existentiële vraag. Het fundamentele antwoord is macht. De advocatuur heeft  een gecompliceerde relatie met de democratie. Advocaten hebben altijd de macht gediend. Ze staan in dienst van de overheid en in dienst van de economische macht. Het is dus voor sommigen niet zo'n grote stap om zich achter Trump te scharen, nu hij in zijn tweede ambtstermijn steeds meer macht naar zich toetrekt. De echte vraag is wat er gebeurt als bepaalde elementen binnen de advocatuur radicaliseren en de rechtsstaat beginnen te ondermijnen.'

Misschien is het naïef, maar moeten advocaten niet juist de meest kwetsbare mensen helpen?

'Dat is het ideaal, maar in werkelijkheid is dat ideaal slechts een streven. Advocaten hebben die belofte nooit volledig waargemaakt. Toegang tot het rechtssysteem is altijd erg belangrijk geweest. Grote kantoren hebben pro-bonoprogramma's om gratis hulp te bieden aan mensen die dat anders niet zouden kunnen betalen. Dat is altijd een fundamentele waarde geweest. Het is schokkend om te zien hoe snel grote advocatenkantoren afstand nemen van dat idee. Die idealen worden meteen overboord gegooid als de regering advocatenkantoren dwingt hun pro-bonobeleid te verschuiven naar cliënten die Trump prefereert. De naïeve juridische belofte om kwetsbare mensen te dienen werd nooit helemaal waargemaakt, maar er is tenminste altijd naar dat doel gestreefd. Nu is zelfs dat fundamenteel ontwricht.’

Is het te laat om het tij te keren?

'De situatie is nijpend, erger dan veel Amerikanen denken. We willen geloven dat het in ons land niet kan gebeuren. Het idee is dat instellingen stand zullen houden, maar ik weet niet zeker of dat waar is. Deze aanval is goed uitgevoerd en goed onderzocht. Het team van Trump bestudeerde hoe de democratie in landen als Hongarije werd ondermijnd en past die strategieën nu toe. We bevinden ons op een kritiek punt. Ik maak me grote zorgen. De oppositie is misschien al te klein en te laat. Maar we bevinden ons nog steeds op een punt waarop het twee kanten op kan gaan. Het is belangrijk om optimistisch te blijven. Onderzoek laat zien: democratie stort in zodra je de hoop opgeeft. We moeten ervoor zorgen dat advocatenkantoren terugvechten, zodat we een bredere verdedigingslinie kunnen opbouwen. Ik geloof nog steeds dat dat mogelijk is.’

Hoe vecht je terug?

‘We moeten leren denken als autocraten. Bedenk wat de autocratisch ingestelde Trump zou kunnen doen om onze democratische instellingen aan te vallen. Hoe dichten we nu de mazen in de wet, zodat het voor leiders in ieder geval moeilijker wordt om de wet te misbruiken? Overheidsadvocaten spelen een sleutelrol bij de uitvoering van de plannen van autocraten. We moeten ervoor zorgen dat deze advocaten niet zomaar kunnen doen wat ze willen om autocratische leiders te helpen terwijl ze het algemeen belang negeren. Als er geen beperkingen zijn voor overheidsadvocaten, hoe kunnen we er dan voor zorgen dat ze hun ethische plichten nakomen? Er zijn geen eenvoudige oplossingen, maar hoe meer obstakels je opwerpt, hoe beter je de rechtsstaat beschermt.’

Welke rol heb je als academicus?

'Opgeven is geen optie. Ik werk aan het mobiliseren van verzet. Academici kunnen hun expertise en gezag inzetten om aan het publiek uit te leggen wat er op het spel staat. Dit gaat niet alleen over het immigratie- of LGBTQ-beleid; het gaat om het grotere geheel. Als je niet in het team van Trump zit, word je als tegenstander gezien. Ik spoor rechtenstudenten in de VS ook aan om kritisch na te denken over waar ze willen werken. Studenten kunnen weigeren hun talent in te zetten voor advocatenkantoren die de regering helpen. Boycotten, verzet en steun aan juridische actoren die wel terugvechten, kunnen daadwerkelijk verschil maken. Alleen met een collectieve stem maakt de democratie een kans.'