Voor de beste ervaring schakelt u JavaScript in en gebruikt u een moderne browser!
Je gebruikt een niet-ondersteunde browser. Deze site kan er anders uitzien dan je verwacht.
Deze illustratie laat zien hoe exoplaneet WASP-39 b er volgens de huidige kennis van de planeet uit zou kunnen zien. WASP-39 b is een hete, opgezwollen gasreus met een massa van 0,28 maal die van Jupiter (en 0,94 maal die van Saturnus) en een diameter die 1,3 maal groter is dan die van Jupiter, op slechts 0,0486 astronomische eenheden van zijn ster. De ster, WASP-39, is een fractie kleiner en minder zwaar dan de zon. Omdat hij zo dicht bij zijn ster staat, is WASP-39 b erg heet en is hij waarschijnlijk rotatiegesynchroniseerd, met altijd één kant naar de ster gericht. De uiterst gevoelige instrumenten van NASA's James Webb Space Telescope hebben een profiel van de atmosferische bestanddelen van WASP-39 b opgeleverd, waaronder water, zwaveldioxide, koolmonoxide, natrium en kalium. Deze illustratie is gebaseerd op indirecte transitwaarnemingen van Webb en andere telescopen in de ruimte en op de grond. Webb heeft geen direct beeld van deze planeet.
Deze illustratie laat zien hoe exoplaneet WASP-39 b er volgens de huidige kennis van de planeet uit zou kunnen zien. WASP-39 b is een hete, opgezwollen gasreus met een massa van 0,28 maal die van Jupiter (en 0,94 maal die van Saturnus) en een diameter die 1,3 maal groter is dan die van Jupiter, op slechts 0,0486 astronomische eenheden van zijn ster. De ster, WASP-39, is een fractie kleiner en minder zwaar dan de zon. Omdat hij zo dicht bij zijn ster staat, is WASP-39 b erg heet en is hij waarschijnlijk rotatiegesynchroniseerd, met altijd één kant naar de ster gericht. De uiterst gevoelige instrumenten van NASA's James Webb Space Telescope hebben een profiel van de atmosferische bestanddelen van WASP-39 b opgeleverd, waaronder water, zwaveldioxide, koolmonoxide, natrium en kalium. Deze illustratie is gebaseerd op indirecte transitwaarnemingen van Webb en andere telescopen in de ruimte en op de grond. Webb heeft geen direct beeld van deze planeet.

Het gaat om de atmosfeer van de ‘hete Saturnus’ WASP-39 b, een planeet die ongeveer even zwaar is als Saturnus en rond een ster draait op zo'n 700 lichtjaar afstand van de aarde. Terwijl Webb en andere ruimtetelescopen, waaronder Hubble en Spitzer, eerder al geïsoleerde ingrediënten van de atmosfeer van deze hete planeet hebben onthuld, bieden de nieuwe metingen met de zeer gevoelige instrumenten op Webb een volledige inventaris van atomen, moleculen en zelfs tekenen van actieve chemie en wolken. De nieuwste data geven ook een idee van hoe deze wolken er van dichtbij uitzien: gebroken in plaats van een enkele, egale deken over de planeet.

"We hebben de exoplaneet waargenomen met meerdere instrumenten die samen een brede strook van het infraroodspectrum en een groot aantal chemische vingerafdrukken opleveren die tot de komst van Webb ontoegankelijk waren," zegt onderzoekscoördinator Natalie Batalha, astronoom aan de Universiteit van Californië in Santa Cruz, Californië, VS. UvA-astronoom Jean-Michel Desert, lid van de Science Council van deze eerste resultaten, voegt daaraan toe: “Dit gaat het onderzoeksgebied van exoplaneten totaal veranderen. We kunnen nu als nooit tevoren op ondubbelzinnige en uitgebreide wijze de spectrale vingerafdrukken van de chemische samenstelling van de atmosfeer van exoplaneten waarnemen."

Zwaveldioxide

Een van de bijzondere vondsten is de eerste waarneming in de atmosfeer van een exoplaneet van zwaveldioxide, een molecuul dat wordt geproduceerd door chemische reacties die in gang worden gezet door hoogenergetisch licht van de moederster van de planeet. Op aarde wordt de beschermende ozonlaag in de bovenste atmosfeer op soortgelijke wijze gevormd. De Leidse astronoom Yamila Miguel, die modellen maakte van de atmosfeer van WASP-39 b, inclusief de fotochemie die is gebruikt om de oorsprong van zwaveldioxide te verklaren, ziet JWST als een keerpunt in haar vakgebied: "Dit is de eerste keer dat we concreet bewijs zien van fotochemie - chemische reacties die in gang worden gezet door energetisch sterlicht - op exoplaneten.” Dit leidde tot een andere primeur: wetenschappers pasten computermodellen van fotochemie toe op gegevens die een dergelijk hoger niveau van fysica vereisen om volledig te kunnen worden verklaard. Deze verbeterde modellen zullen helpen de technologische kennis op te bouwen om in de toekomst mogelijke tekenen van leven te kunnen interpreteren.

WASP-39 b heeft een geschatte temperatuur van 900 graden Celsius en een atmosfeer die voornamelijk uit waterstof bestaat. Op de exoplaneet zal zo goed als zeker geen leven kunnen voorkomen. Maar de nieuwe resultaten kunnen wel richting geven aan bewijs voor potentieel leven op andere exoplaneten, zoals die van de kleinere, rotsachtige planeten zoals die in het TRAPPIST-1-systeem.

De James Webb Space Telescope identificeerde voor het eerst zwaveldioxide in de atmosfeer van een exoplaneet. De aanwezigheid ervan kan alleen worden verklaard door fotochemie - chemische reacties die in gang worden gezet door hoogenergetische sterlichtdeeltjes. Fotochemie is essentieel voor processen op aarde die nodig zijn voor leven, zoals fotosynthese en de vorming van onze ozonlaag. Credits: NASA/JPL-Caltech/Robert Hurt; Center for Astrophysics-Harvard & Smithsonian/Melissa Weiss
De James Webb Space Telescope identificeerde voor het eerst zwaveldioxide in de atmosfeer van een exoplaneet. De aanwezigheid ervan kan alleen worden verklaard door fotochemie - chemische reacties die in gang worden gezet door hoogenergetische sterlichtdeeltjes. Fotochemie is essentieel voor processen op aarde die nodig zijn voor leven, zoals fotosynthese en de vorming van onze ozonlaag. Credits: NASA/JPL-Caltech/Robert Hurt; Center for Astrophysics-Harvard & Smithsonian/Melissa Weiss

Effect van straling

De nabijheid van de planeet bij zijn ster – de planeet staat acht keer dichter bij zijn ster dan Mercurius bij onze zon - maakt hem tot een laboratorium om de effecten van straling van sterren op exoplaneten te bestuderen. Een betere kennis van het verband tussen ster en planeet moet leiden tot een beter begrip van de diversiteit aan planeten in onze Melkweg.


Andere door de Webb-telescoop ontdekte bestanddelen in de atmosfeer zijn natrium, kalium en waterdamp, waarmee eerdere waarnemingen van telescopen in de ruimte en op de grond worden bevestigd. Ook zijn aanvullende signalen van water op langere golflengten gevonden die nog niet eerder waren waargenomen. Webb zag ook kooldioxide met een hogere resolutie en dat leverde twee keer zoveel gegevens op als bij eerdere waarnemingen. Terwijl er ook koolmonoxide is waargenomen, ontbreken in de Webb-gegevens duidelijke tekenen van zowel methaan als waterstofsulfide.

Wetenschappelijke krachttoer

Het vastleggen van zo'n breed spectrum van de atmosfeer van WASP-39 b was een wetenschappelijke krachttoer: een internationaal team van honderden mensen analyseerde onafhankelijk van elkaar de gegevens van de instrumenten op de Webb-telescoop. Webb bekijkt het heelal in infrarood licht, voorbij het gebied in het elektromagnetisch spectrum wat het menselijk oog kan waarnemen. Daardoor kan de telescoop chemische vingerafdrukken oppikken die in zichtbaar licht niet kunnen worden gedetecteerd. De drie gebruikte instrumenten zijn NIRSpec, NIRCam en NIRISS.

Om het licht van WASP-39 b te zien, volgde Webb de planeet terwijl hij voor zijn ster langsging, waardoor een deel van het licht van de ster door de atmosfeer van de planeet werd gefilterd. Verschillende soorten moleculen in de atmosfeer absorberen verschillende kleuren van het sterlichtspectrum, dus de kleuren die ontbreken vertellen astronomen welke moleculen aanwezig zijn.

Elementen in relatie tot elkaar

Met de nu ontdekte complete inventaris aan chemische ingrediënten krijgen wetenschappers ook een kijkje in de overvloed van verschillende elementen in relatie tot elkaar, zoals de koolstof-zuurstof- of kalium-zuurstofverhouding. Dat geeft weer inzicht in hoe deze planeet in zijn jonge jaren is ontstaan uit de gas- en stofschijf rond zijn moederster. De chemische inventaris van WASP-39 b wijst op een geschiedenis van botsen en samenklitten van kleinere brokken, zogeheten planetesimalen, die uiteindelijk een gigantische planeet hebben gecreëerd. De overvloed aan zwavel ten opzichte van waterstof wijst erop dat de planeet vermoedelijk een aanzienlijke aangroei van planetesimalen heeft doorgemaakt die deze ingrediënten aan de atmosfeer hebben kunnen leveren. Zuurstof is ook veel overvloediger aanwezig in de atmosfeer dan koolstof. Dit wijst er mogelijk op dat WASP-39 b oorspronkelijk ver van de centrale ster is gevormd.

Andere in Nederland werkzame coauteurs zijn Hinna Shivkumar, Saugata Barat en Robin Baeyens van de Universiteit van Amsterdam en Amy Louca van de Sterrewacht Leiden. Amy Louca: “Het was fantastisch om als PhD-student met deze gegevens te werken en in de modellen signaturen van bijvoorbeeld kooldioxide en zwaveldioxide te kunnen reproduceren. Het heeft ons laten zien dat er zoveel verschillende aspecten zijn aan exoplaneten. We zijn nu eindelijk in staat om de kleinere puzzelstukjes in elkaar te passen."

De samenstelling van de atmosfeer van de exoplaneet WASP-39 b, onthuld door de James Webb Space Telescope. Deze grafiek toont vier transmissiespectra van drie van Webbs instrumenten in vier instrumentmodi. Ze zijn allemaal uitgezet op een gemeenschappelijke schaal van 0,5 tot 5,5 micron. Een transmissiespectrum wordt gemaakt door sterlicht dat door de atmosfeer van een planeet wordt gefilterd wanneer deze voor de ster langs beweegt, te vergelijken met het ongefilterde sterlicht dat wordt waargenomen wanneer de planeet naast de ster staat. Elk van de gegevenspunten (witte cirkels) in deze grafieken vertegenwoordigt de hoeveelheid van een specifieke golflengte van het licht dat door de planeet wordt tegengehouden en door zijn atmosfeer wordt geabsorbeerd. Golflengten die bij voorkeur door de atmosfeer worden geabsorbeerd, verschijnen als pieken in het transmissiespectrum. De blauwe lijn is een best-fit model dat rekening houdt met de gegevens, de bekende eigenschappen van WASP-39 b en zijn ster (bv. grootte, massa, temperatuur) en de veronderstelde kenmerken van de atmosfeer. Linksboven tonen gegevens van NIRISS vingerafdrukken van kalium (K), water (H2O) en koolmonoxide (CO). Rechtsboven tonen gegevens van NIRCam een prominente watersignatuur. Linksonder tonen gegevens van NIRSpec water, zwaveldioxide (SO2), kooldioxide (CO2) en koolmonoxide (CO). Rechtsonder tonen aanvullende NIRSpec-gegevens al deze moleculen en natrium (Na). Credits: NASA, ESA, CSA, Joseph Olmsted (STScI)
De samenstelling van de atmosfeer van de exoplaneet WASP-39 b, onthuld door de James Webb Space Telescope. Deze grafiek toont vier transmissiespectra van drie van Webbs instrumenten in vier instrumentmodi. Ze zijn allemaal uitgezet op een gemeenschappelijke schaal van 0,5 tot 5,5 micron. Een transmissiespectrum wordt gemaakt door sterlicht dat door de atmosfeer van een planeet wordt gefilterd wanneer deze voor de ster langs beweegt, te vergelijken met het ongefilterde sterlicht dat wordt waargenomen wanneer de planeet naast de ster staat. Elk van de gegevenspunten (witte cirkels) in deze grafieken vertegenwoordigt de hoeveelheid van een specifieke golflengte van het licht dat door de planeet wordt tegengehouden en door zijn atmosfeer wordt geabsorbeerd. Golflengten die bij voorkeur door de atmosfeer worden geabsorbeerd, verschijnen als pieken in het transmissiespectrum. De blauwe lijn is een best-fit model dat rekening houdt met de gegevens, de bekende eigenschappen van WASP-39 b en zijn ster (bv. grootte, massa, temperatuur) en de veronderstelde kenmerken van de atmosfeer. Linksboven tonen gegevens van NIRISS vingerafdrukken van kalium (K), water (H2O) en koolmonoxide (CO). Rechtsboven tonen gegevens van NIRCam een prominente watersignatuur. Linksonder tonen gegevens van NIRSpec water, zwaveldioxide (SO2), kooldioxide (CO2) en koolmonoxide (CO). Rechtsonder tonen aanvullende NIRSpec-gegevens al deze moleculen en natrium (Na). Credits: NASA, ESA, CSA, Joseph Olmsted (STScI)