Op bergen zijn veel geïsoleerde plekken te vinden, bijvoorbeeld op de toppen, verscholen in hooggelegen valleien of geïsoleerde bergen in een woestijn. Deze afgelegen bergachtige locaties worden ook wel ‘zwevende eilanden’ genoemd, door het geïsoleerde karakter en het hoge aantal endemische soorten: unieke soorten die slechts op een paar plekken op aarde voorkomen. Dit staat beter bekend als ‘endemie’.

De vraag is hoe vergelijkbaar deze eiland-formaties in bergen zijn met echte eilanden en in welke mate isolatie de belangrijkste driver is van endemie. Het recent gepubliceerde onderzoek laat nu zien dat zowel bergen als eilanden onderhevig waren aan een zeer dynamisch verleden, wat grote invloed had op het geïsoleerde karakter dat we vandaag de dag zien.

‘We hebben isolatie als theoretische concept bestudeerd en onszelf de vraag gesteld hoe relevant isolatie is voor de soorten op bergen en eilanden,’ legt onderzoeksleider Suzette Flantua uit. Flantua is tegenwoordig werkzaam als onderzoeker bij de Universiteit van Bergen, maar werkte voor deze studie samen met voormalige collega’s Kenneth Rijsdijk en Sietze Norder van de Universiteit van Amsterdam, die expert zijn op het gebied van eilandbiogeografie. 

Het onderzoeksteam heeft een grote expertise op het gebied van zowel bergen als eilanden, en ontdekte dat de isolatie vandaag de dag onderhevig was aan drastische veranderingen in het verleden. Dit heeft grote invloed gehad op endemie. ‘We weten dat de eilanden verschillende leeftijden hebben, wat betekent dat de totale duur van isolatie een extra dimensie is in de geschiedenis van de eilanden,’ vertelt Kenneth Rijsdijk, universitair docent aan het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica van de Universiteit van Amsterdam.

Het heden is slechts een momentopname

De studie laat zien dat het huidige klimaat eigenlijk een uitzondering is in vergelijking met de koudere condities die de laatste miljoenen jaren hebben overheerst. Flantua: ‘Het is vaak verrassend hoe dynamisch en meedogenloos de klimaatschommelingen van de afgelopen miljoen jaar zijn geweest voor eilanden en bergen over de hele wereld, en hoe weinig we begrijpen van de evolutionaire gevolgen van deze voortdurend veranderende grenzen van eilanden en zwevende eilanden in bergen.

Onder de huidige warme klimaatomstandigheden zijn veel eilanden aan de kleine kant in vergelijking met hun potentiële omvang. 'We wisten al van eerder werk dat eilanden in het verleden meermaals verbonden en weer losgekoppeld zijn als gevolg van schommelingen in de zeespiegel. Dit heeft endemie op de een of andere manier beïnvloedt', zegt Sietze Norder, die net is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam op de biodiversiteit van eilanden. ‘In bergen zien we eigenlijk vergelijkbare patronen van veranderend isolement als gevolg van veranderende temperaturen op aarde, maar deze patronen zijn nog complexer dan op echte eilanden’.

Door verschillende soorten echte eilanden en bergen te vergelijken, concluderen de onderzoekers dat veel inzicht kan worden verkregen door kennis van eilanden en bergen te integreren, en dat hun dynamische isolatiegeschiedenis, in plaats van de huidige mate van isolatie, de sleutel is om te begrijpen hoe het huidige endemie is ontstaan in deze geïsoleerde systemen.

Publicatiegegevens 

Suzette Flantua, Davnah Payne, Michael Borregaard, Carl Beierkuhnlein, Manuel Steinbauer, Stefan Dullinger, Franz Essl, Severin Irl, David Kienle, Holger Kreft, Bernd Lenzner, Sietze Norder, Kenneth Rijsdijk, Sabine Rumpf, Patrick Weigelt, Richard Field: ‘Snapshot isolation and isolation history challenge the analogy between mountains and islands used to understand endemism,’ in Global Ecology and Biogeography (July 2020). Open access. DOI: https://doi.org/10.1111/geb.13155

Contactpersoon