Gebruik PNR-wet neemt toe 

Onderzoekers van het Instituut voor Informatierecht, in samenwerking met It's Public, hebben in kaart gebracht hoe de PNR-wet in de periode van juli 2019 tot 1 januari 2021 is gebruikt. Zo heeft de Pi-NL gegevens ontvangen van ruim 61 miljoen passagiers en heeft de eenheid 20.034 keer passagiersgegevens verstrekt aan Nederlandse bevoegde instanties, zoals de politie en Koninklijke Marechaussee. Zowel het gemiddeld aantal verzoeken om informatie als het gemiddeld aantal keren dat informatie is verstrekt, liggen in 2020 hoger dan in 2019. Opvallend, omdat het aantal vluchten in 2020 fors lager ligt door de Covid-19-pandemie. Daarmee lijkt de wet in een behoefte te voorzien bij bevoegde instanties. 

Helpt de wet bij de bestrijding van terroristische en ernstige misdrijven? 

Uit de toegenomen vraag naar passagiersgegevens, kan echter geen conclusie worden getrokken over de resultaten en effecten van de wet. Helpt de wet bij de bestrijding van terroristische en ernstige misdrijven? Om die vraag goed te kunnen beantwoorden, ontbreekt het bijvoorbeeld aan gegevens in registratiesystemen van bevoegde instanties. Bovendien is daarvoor de evaluatieperiode te kort. Wanneer de wet langer in werking is, zijn er meer mogelijkheden om te achterhalen in hoeveel strafrechtelijke onderzoeken en rechterlijke uitspraken passagiersgegevens een rol hebben gespeeld. 

Toegevoegde waarde opsporingspraktijk 

Toch valt er op basis van ervaringen van onder andere politie, bijzondere opsporingsdiensten, Koninklijke Marechaussee, de Rijksrecherche en het OM wel iets te zeggen over het nut van de PNR-wet. De medewerkers van deze instanties zien de mogelijkheden van de wet als een van de instrumenten in de gereedschapskist voor digitale opsporing. Volgens hen heeft de oprichting van één informatiepunt, de Pi-NL, het vorderen van deze gegevens versoepeld. Voordat de PNR-wet in werking trad, was het wel mogelijk om passagiersgegevens bij de luchtvaarmaatschappijen te verkrijgen, maar dit verliep in de meeste gevallen minder efficiënt. De wet is voor hen daarmee van toegevoegde waarde. Ook staat de PNR-wet toe, om passagiers voorafgaand aan hun aankomst in of vertrek uit Nederland te beoordelen vanwege mogelijke betrokkenheid bij een terroristisch of ernstig misdrijf. 

Twee kanten van de medaille 

In de evaluatie is ook gekeken of het verzamelen, bewaren en gebruiken van passagiersgegevens evenredig en noodzakelijk is. Enkele landen hebben het Europees Hof van Justitie gevraagd daarover uitspraak te doen. Die volgt waarschijnlijk in de eerste helft van 2022. De onderzoekers zien dat bevoegde instanties en belanghebbenden twee kanten van de medaille ervaren. Zo blijkt dat slechts van een klein deel van de passagiers gegevens worden verstrekt. Mensen, die ‘niets te verbergen hebben’, hebben er dus geen last van, zo stellen sommigen. Anderen spreken daarentegen van massasurveillance. Op een grote groep mensen is het vizier van de PNR-wet niet gericht, en toch worden hun gegevens verzameld, gebruikt en bewaard. Vanuit dit oogpunt betwijfelen sommigen de evenredigheid van de inmenging in grondrechten van de passagiers.