Voor de beste ervaring schakelt u JavaScript in en gebruikt u een moderne browser!
Je gebruikt een niet-ondersteunde browser. Deze site kan er anders uitzien dan je verwacht.
Of het nu gaat om politiek nieuws of simpele vragen zoals ‘Wanneer is het dit jaar Pasen?’, we vertrouwen op zoekmachines zoals Google om voor ons de juiste informatie te vinden. Maar hoe neutraal zijn deze zoekresultaten eigenlijk? Politiek communicatiewetenschapper Marieke van Hoof onderzocht de invloed van zoekgedrag op de politieke informatie die we online vinden en licht een factor uit die vaak over het hoofd wordt gezien: de zoektermen die de internetgebruiker kiest.

Om te achterhalen hoe internetgebruikers hun zoektermen formuleren liet van Hoof bijna 2000 mensen (N = 1994) zoeken naar controversiële maar verschillend gepolariseerde kwesties in Nederland: migratie en klimaatverandering. Uit het onderzoek bleek dat mensen met verschillende politieke standpunten vaak andere zoektermen gebruiken, zelfs als ze naar hetzelfde onderwerp zoeken. Zo gebruikten mensen die positiever staan tegenover migratie naar Nederland eerder de zoekterm ‘vluchteling’ en de mensen die negatiever tegenover migratie naar Nederland staan de zoekterm ‘asielzoeker.’ Deze variatie in zoekterm leidde echter tot hele andere zoekresultaten.

Zoektermen als frame

Het standpunt dat mensen innemen over kwesties en de manier waarop zij daarover denken, wordt in het onderzoek frames in mind genoemd. ‘Die frames worden gevormd door hun sociale omgeving en door media die zij gebruiken. Zo kijken mensen het  journaal, lezen de krant of praten met hun buren. En dit vertaalt zich weer naar de manieren waarop zij informatie zoeken.’ De keuze van een zoekterm is dus niet alleen een technische handeling, het is een weerspiegeling van de manier waarop mensen de wereld om hun heen begrijpen.

Vergelijking van twee verschillende zoektermen in Google. Afbeelding is een voorbeeld dat het verschil laat zien tussen zoekresultaten.

Filterbubbel

Eerdere studies over online consumptie van politieke informatie legden vaak de nadruk op het zogenaamde ‘filterbubbeleffect’, waarbij algoritmes gebruikers binnen bepaalde informatiebubbels houden, afgestemd op hun eerdere internetgebruik. Dit doen ze door middel van algoritmische personalisatie, waarbij zoekgeschiedenis en eerdere interacties bepalen welke zoekresultaten er te zien zijn. Wanneer iemand herhaaldelijk zoekt naar de term asielzoekers, leert het algoritme van de zoekmachine dat deze gebruiker waarschijnlijk interesse heeft in content gerelateerd aan asielzoekers. Hierdoor zouden toekomstige zoekresultaten kunnen beïnvloed worden, zelfs wanneer de gebruiker een andere zoekterm invult.

In het tweede deel van haar onderzoek combineerde Van Hoof zoektermen en algoritmes, waarbij ze keek in hoeverre de zoekterm en algoritmische personalisatie invloed hebben op de zoekresultaten.

‘Omdat zoekmachine-algoritmes strikte bedrijfsgeheimen zijn, krijgen wij als wetenschappers moeilijk inzicht in hoe ze precies werken. Om dit toch te onderzoeken, heb ik 280.000 Google zoekresultaten verzameld met behulp van computerprogramma’s die het zoekgedrag van echte mensen nabootsen,’ legt van Hoof uit. ‘Deze ‘kunstmatige gebruikers’ maakten het mogelijk om te testen wat er gebeurt als je de zoekterm of de zoekgeschiedenis aanpast.

Samenspel van keuzes

De zoektermen bleken veel meer invloed te hebben op de zoekresultaten dan de algoritmische personalisatie in Google. Ook wordt extra informatie, zoals nieuws of videosuggesties, alleen getoond bij bepaalde zoektermen. En of je video’s of nieuwsberichten te zien krijgt maakt wel heel erg uit voor je beeldvorming,’ Aldus Van Hoof. ‘De informatie die we op Google tegenkomen is een samenspel van de keuze die wij zelf maken en algoritmes. Dat is een belangrijke nuance, omdat huidige problematiek zoals polarisatie en misinformatie vaak wordt toegeschreven aan voornamelijk technologische oorzaken. En gaat de focus weg van de rol van de mens.

Vervolgonderzoek

Van Hoof richt zich nu op het gebruik van generatieve AI in zoekmachines, waarbij zoekresultaten in de vorm van een samenvatting bovenaan de zoekpagina worden gepresenteerd, in plaats van als links naar externe websites. Van Hoof is vooral benieuwd naar de juistheid van deze samenvattingen en of de gebruiker kritisch is op antwoorden die door AI geschreven worden.

Marieke van Hoof: Politics At Your Fingertips. The Interplay Between Users and Algorithms in Online Political Information Search. Promotoren zijn prof. dr. J.E. Möller en prof. dr. D.C. Trilling. Copromotor is dr. C.S. Meppelink.