Indien het Britse Parlement de vertrekregeling (de deal van Theresa May) goedkeurt, verlenen de EU-leiders het Verenigd Koninkrijk tot uiterlijk 22 mei uitstel (een dag voor de Europese verkiezingen) om de noodzakelijke technische maatregelen te nemen voor het vertrek uit de EU, waarna een overgangsperiode tot en met december 2020 in gang wordt gezet. Wanneer de deal van May wederom wordt verworpen, krijgt het VK tot 12 april de tijd om met alternatieven te komen. UvA-professor Jonathan Zeitlin, deskundige op het gebied van governance in de EU die de Brexit-ontwikkelingen nauwlettend volgt, deelt zijn visie op de ontwikkelingen.

Wat wil het Britse Parlement?

"Het Britse Parlement is ernstig verdeeld en de politieke leiders van veel partijen zijn voorstander van een zachte Brexit of helemaal geen Brexit”, legt Zeitlin uit. "Tot nu toe heeft premier Theresa May echter nauwelijks de mogelijkheid voor een open discussie geboden; het enige scenario waar zij over wil praten, is de deal die zij heeft gesloten of anders een harde Brexit. Er is nog niet echt gesproken over een zachte Brexit, waarbij het VK deel blijft uitmaken van de Europese douane-unie en/of de interne markt. Het Britse Parlement geeft de voorkeur aan een langer uitstel van de Brexit, maar verder heeft het zich nog niet daadwerkelijk uitgesproken over wat het nu eigenlijk wil."

Wat is het standpunt van de EU?

“Afgelopen donderdagavond hebben de EU-leiders ingestemd met een kort Brexit-uitstel, op voorwaarde dat het VK vóór 12 april een akkoord bereikt over de terugtrekkingsdeal, de laatste dag waarop voorbereidingen voor de Europese verkiezingen kunnen worden getroffen. De EU is niet bereid om langer uitstel te verlenen dan tot uiterlijk 22 mei, de dag vóór de verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement. Volgens een verklaring van de Europese Commissie ondermijnt een langer Brexit-uitstel de legitimiteit van het Europees Parlement en zouden besluiten van de EU daardoor voor de rechter aangevochten kunnen worden.

Waarom stelt de EU zich zo hard op?

"Er is veel irritatie onder EU-leiders over de wijze waarop het VK zijn eigen zaken aanpakt, of beter gezegd: niet aanpakt. Het vertrouwen in Theresa May is gering tot nihil en zij wordt als incompetent beschouwd: zij is niet in staat om de verschillende stromingen in haar eigen parlement goed aan te voelen en naar haar hand te zetten.

De EU is ook veel beter op een harde Brexit voorbereid dan het VK. Zo heeft de EU al uitgebreide voorzorgsmaatregelen genomen voor het geval dat het tot een 'no-deal-Brexit' mocht komen. Elke dag langer uitstel brengt aanzienlijke kosten met zich mee om deze voorzorgsmaatregelen achter de hand houden."

Grapjes over het VK

De Nederlandse premier Mark Rutte vergeleek Theresa May zelfs met de ridder in Monty Python and the Holy Grail die, nadat zijn tegenstander zijn armen en benen heeft afgehakt, tegen hem zegt: "Laten we het een gelijkspel noemen." Daarnaast stelde de Franse EU-minister Nathalie Loiseau met een knipoog voor om haar (denkbeeldige) kat Brexit te noemen: hij miauwt namelijk de hele tijd dat hij de tuin in wil, maar als de deur wordt opengezet, kan hij maar niet besluiten of hij nou binnen wil blijven of naar buiten zal gaan.

Zou de EU een harde Brexit toestaan?

Ondanks de onbuigzame opstelling van de EU en de irritatie onder de EU-leiders, gelooft Zeitlin niet dat de EU een harde Brexit wil. "Met name Ierland, maar ook Duitsland, willen een harde Brexit voorkomen en de lidstaten zoeken elkaar meestal op als er iets besloten moet worden. Niemand wil verantwoordelijk gehouden worden voor het creëren van chaos."

Is een harde Brexit dan nog steeds een serieuze optie?

"Binnen de wereldpolitiek komen wel vaker 'ongelukken' voor. Er is een aanzienlijke groep Britse parlementsleden die de vertrekdeal van May verafschuwt en die een zachte Brexit vreest. Deze leden zullen naar een harde Brexit blijven streven. Hun standpunt sluit aan bij dat van sommige EU-leiders die de huidige ontwikkelingen meer dan zat zijn."

Welke mogelijkheden heeft May nog?

"May zal aandringen op een derde en definitieve stemming over haar terugtrekkingsdeal. Echter moet John Bercow, de Speaker van het House of Commons die verantwoordelijk is voor alle procedures in het Lagerhuis, eerst zijn toestemming voor een dergelijke stemming geven. Wellicht dat hij hiertoe nu wel bereid is, gezien het besluit tot uitstel van de Europese Raad. Indien hij weigert, kan May een zogeheten ‘paving motion’ indienen ter voorbereiding van een derde stemming. Daarvoor is de steun van een meerderheid van de parlementsleden noodzakelijk, maar dat lijkt onwaarschijnlijk."

Wat zijn de mogelijke scenario's nadat de deal wel - of juist niet - wordt aangenomen?

1. Wanneer de deal in stemming wordt gebracht en wordt aangenomen, heeft Theresa May tot uiterlijk 22 mei de tijd om de noodzakelijke technische maatregelen te nemen voor het vertrek uit de EU, waarna een overgangsperiode tot en met december 2020 in gang wordt gezet.
2. Indien de deal niet in stemming wordt gebracht of wordt verworpen, kan het VK tot 12 april alternatieven voorstellen. Vandaag dient een groep parlementsleden van verschillende partijen een amendement in op basis waarvan een reeks indicatieve stemmingen over uiteenlopende opties mogelijk wordt, zoals verschillende versies voor een zachte Brexit of een tweede referendum. Een soortgelijk amendement kwam vorige week maar twee stemmen te kort en het lijkt erop dat het nu wel aangenomen zal worden.

Hoe ziet de positie van May zelf eruit?

“Na ingestemd te hebben met de Brexit-verlenging van de Europese Raad, is Theresa May onder toenemende druk komen te staan ​​van conservatieve Brexiteers om af te treden. Tot nu toe kunnen zij het echter niet eens worden over een alternatieve kandidaat, dus May blijft nog op haar plaats. Als het Lagerhuis deze week een alternatieve strategie voor May’s deal aanneemt of haar deal wegstemt, is het moeilijk voor te stellen hoe May de leiding kan houden over het proces. Maar tot nu toe is ze opmerkelijk veerkrachtig gebleken in het vasthouden van de macht."

Waar gaat uw voorkeur naar uit?

"Ik ben lang voorstander geweest van een tweede referendum, maar inmiddels ben ik van gedachten veranderd. In de afgelopen periode is gebleken dat Groot-Brittannië in de huidige politieke vorm niet in staat is om belangrijke besluiten te nemen. Het land zou daarom een zeer ontwrichtend lid van de EU zijn. Ik geef nu de voorkeur aan een zachte Brexit: dan blijft het land lid van de Europese douane-unie en idealiter ook van de interne markt, maar dan wel als een volgzaam lid zonder besluitvormingsbevoegdheden in de EU."

Wordt vervolgd ...

Later deze week verschijnt er een vervolg op dit interview, met aandacht voor de vraag waarom het zo moeilijk is om de EU te verlaten. Ook worden de gevolgen van een Brexit voor de EU en Nederland nader toegelicht. Op 1 april zullen Jonathan Zeitlin en een aantal collega's de Brexit in SPUI25 bespreken: Hoe kon dit gebeuren? Wat zijn de gevolgen voor de toekomstige betrekkingen met het VK?