Onderwijs bepaalt steeds meer wie vooruitkomt in de samenleving, maar de onderwijspapieren zijn ongelijk verdeeld. Kinderen met lage sociaaleconomische achtergronden komen in veel landen stelselmatig op lagere onderwijsniveaus terecht dan hun potentie rechtvaardigt. ‘Helaas zien we dat ongeacht het onderwijssysteem onderwijsongelijkheid overal plaats vindt’, vertelt socioloog Andrea Forster, ‘alleen wordt deze ongelijkheid niet overal op hetzelfde moment zichtbaar. In Nederland zien we de ongelijkheid bijvoorbeeld al snel, door onze vroege selectie.’

Forster onderzocht de rol die dynamiek binnen families in onderwijsongelijkheid speelt, specifiek de kennis die ouders over het schoolsysteem hebben en de verwachtingen van families ten aanzien van onderwijsniveaus. Ze analyseerde met behulp van longitudinale datasets en bevolkingsregisterdata onderwijstrajecten van leerlingen in Nederland en Duitsland tot terug in de jaren ’90. ‘De kennis die ouders over het schoolsysteem hebben en hun verwachtingen ten aanzien van hun kinderen blijken beïnvloed te worden door hun sociaaleconomische achtergrond en bij te dragen aan ongelijke onderwijsuitkomsten’, concludeert Forster.

De rol van kennis over het onderwijssysteem

Weten gezinnen in Nederland meer uit het onderwijssysteem te halen als ze meer kennis hebben van de onderwijstrajecten die bereikbaar zijn voor hun kinderen? Ja is hierop het antwoord, ontdekte Forster. ‘Ouders met een lage sociaaleconomische achtergrond weten vaak veel minder goed wat hun kinderen met een bepaald diploma kunnen bereiken. Hierdoor is het lastig voor hen keuzes te maken in het onderwijstraject’, legt Forster uit. ‘Ook zijn deze ouders minder vertrouwd met de omgangscultuur in diverse onderwijsinstellingen. Het ontbreken van deze kennis kunnen we in verband brengen met lagere onderwijsuitkomsten.’

Ouderlijke kennis noemt Forster extra belangrijk tijdens de stap naar een nieuwe schoolomgeving en om neerwaartse mobiliteit te voorkomen. ‘Vooral in het Nederlandse systeem speelt dit een rol waarin ouders al vroeg in het onderwijssysteem te maken krijgen met keuzes rond vervolgniveaus.’

De rol van verwachtingen en ambities

Naast de Nederlandse studie rond kennis en onderwijsuitkomsten onderzocht Forster ook hoe verwachtingen met onderwijsuitkomsten samenhangen. Hiervoor keek ze naar de Duitse situatie, specifiek de overgang van het basisonderwijs naar secundaire onderwijstrajecten.

Ouders met een lage sociaaleconomische status blijken in deze context hun verwachtingen sterk naar beneden bij te stellen als hun kinderen in een lager onderwijsniveau wordt geplaatst dan ze hadden verwacht. Ouders met een hoge sociaaleconomische status behouden wel vaak hun hoge verwachtingen, zelfs als ze informatie over tegenvallende prestaties krijgen. ‘Ouders met een lage sociaaleconomische status lobbyen hun kinderen minder snel omhoog’, stelt Forster.

Andersom, wanneer het onderwijsniveau hoger uitpakt dan verwacht, blijken ouders met een lage sociaaleconomische status toch vaak vast te houden aan hun lagere verwachting, terwijl ouders met een hoge sociaaleconomische status hun verwachtingen wel sterker naar boven bijstellen.

Kennis en ambities zijn te beïnvloeden

‘De twee mechanismen, kennis en verwachtingen, zijn van belang onafhankelijk van de institutionele omgeving’, concludeert Forster. ‘Tegelijkertijd kan de invloed van deze mechanismen wel verergeren of verminderen afhankelijk van hoe het onderwijssysteem in elkaar steekt, zoals door differentiatie in onderwijsniveaus.’

De positieve boodschap die je uit haar onderzoek kan meenemen is volgens Forster dat kennis en verwachtingen te beïnvloeden zijn: ‘structurele veranderingen aan een systeem of binnen gezinnen zijn veel lastiger, maar ouders beter informeren over het onderwijssysteem, bijvoorbeeld via workshops, is een simpele interventie die positief kan bijdragen aan het kennisniveau. Volgens Forster is goede kennis met name belangrijk wanneer beslissingen complex zijn, zoals het geval in sterk gedifferentieerde onderwijssystemen als de Nederlandse. ‘Meer kennis kan in deze context bijdragen aan een vermindering van de onderwijsongelijkheid die gecreëerd wordt door vroege selectie.’

Promotiegegevens

Andrea Forster: Navigating Educational Institutions: Mechanisms of Educational Inequality and Social Mobility in Different Educational Systems. Promotor: prof. H.G. van der Werfhorst, copromotor is dr. Thomas Leopold

Tijd en locatie

De promotie van Andrea Forster vindt online plaats op 18 februari om 13.00. Vind de hier meer info