Politiek geweld is meer dan fysiek iemand aanvallen. ‘Het gaat ook om vandalisme, dreigen met geweld en gewelddadig taalgebruik’, legt Ursula Daxecker uit. 'Geweld kan gericht zijn op politici, maar ook door politici worden aangewakkerd. Het effect van dreigen met geweld is vaak al groot: mensen kunnen geïntimideerd raken en afhaken uit het politieke debat.’

Bekende voorbeelden, maar data lastig meetbaar

Voorbeelden zijn er genoeg. De bestorming van het Capitool in de VS in 2021 is wereldwijd bekend. Dichterbij zagen we de Maccabi-rellen in Amsterdam, en bij de Gaza-protesten op de UvA zijn er spullen kapot gegaan door vandalisme. In sommige landen, zoals de VS en Duitsland, nam geweld in de afgelopen jaren toe. Maar of de hoeveelheid politiek geweld in het algemeen meer of minder is geworden, is volgens Daxecker lastig te zeggen.

‘Vooral kleinere incidenten zijn moeilijk te meten. Ook omdat betrokken groepen vaak belang hebben bij een verschillend verhaal over hoe het gelopen is. En zonder goede data is het moeilijk trends te zien. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar kleinere vormen van geweld, dus we krijgen langzaam beter zicht op de cijfers’, vertelt Daxecker.

Een thermometer voor de democratie

Volgens Daxecker laat het gebruik van geweld zien hoe gezond een democratie is. ‘Als er zoveel polarisatie is dat het tot geweld leidt, gaat er iets mis. Tegelijkertijd bestaat een democratie nooit zonder conflict. Meningsverschillen horen erbij.’

Politiek geweld zorgt er ook voor dat mensen zich minder veilig voelen. En hoe gevaarlijker het wordt om in de politiek actief te zijn, hoe minder mensen die stap zullen zetten. Vooral vrouwen en minderheden ervaren vaker bedreigingen en geweld. Dat maakt de politiek minder divers en minder representatief.

Waar ligt de grens tussen protest en geweld?

Een democratie kan niet zonder protest. Vrijheid van meningsuiting en het recht om samen te komen zijn kernwaarden. Volgens Daxecker zou het recht op protest dan ook ‘best ver’ moeten gaan, maar in de praktijk is dat niet altijd het geval. 'In het Verenigd Koninkrijk werd deze zomer een pro-Palestijnse organisatie verboden na een protest waarbij sprake was van vandalisme. Vervolgens pakte de politie honderden mensen op die in latere protesten hun steun betuigden aan de organisatie. Wat mij betreft gaat dat echt veel te ver. Zulke zware maatregelen roepen de vraag op waar de grens ligt tussen optreden tegen geweld en het inperken van democratische vrijheden.'

‘Vandalisme is sowieso een lastig geval. Het is geen onderdeel van legitiem protest, maar vaak bestaat een demonstratie uit verschillende groepen, waarvan sommige extremer zijn dan anderen. Het is dan niet redelijk om de hele beweging verantwoordelijk te houden voor het vandalisme van een kleine groep.’

De rol van sociale media

Sociale media vormen ook een belangrijke factor bij protest en politiek geweld. Iedereen kan snel en massaal zijn eigen visie delen. Dat geeft ruimte aan meer stemmen, maar ook aan desinformatie. Bijvoorbeeld omdat mensen op social media geen fact checks hoeven te doen voor ze iets plaatsen, terwijl dat bij traditionele media wel gebeurt.

Hoe voorkomen we escalatie?

Er is geen simpel recept om politiek geweld te stoppen of protesten niet uit de hand te laten lopen. Wel kunnen we lessen leren uit het verleden. Daxecker vertelt over een voorbeeld in Oost-Duitsland: ‘Een Pride-evenement in Bautzen liep uit de hand vanwege een gewelddadige extreemrechtse tegendemonstratie. Dit ging mis omdat er veel te weinig politie aanwezig was. Het jaar daarna waren er veel deelnemers uit heel Duitsland, maar ook veel meer politie, en verliep het evenement zonder problemen.’

Maar alleen méér politie is niet per se de oplossing. ‘De politie moet goed voorbereid zijn en soms juist niet ingrijpen. Luisteren naar wat mensen beweegt is minstens zo belangrijk. Als we hun zorgen serieus nemen, kunnen we soms voorkomen dat het uit de hand loopt. Dat is vorig jaar aan de UvA duidelijk mislukt', vertelt Daxecker.

Eigen verantwoordelijkheid 

Maar iedereen heeft zelf ook een verantwoordelijkheid, vindt Daxecker. ‘Je moet als individu kiezen om wel of niet mee te doen aan een protest. Zie je dat er gewelddadige leuzen of oproepen rondgaan? Dan zou ik weg blijven.’

Democratie is geen systeem zonder spanning

Politiek geweld laat zien dat democratieën kwetsbaar zijn. Maar het bestaan van meningsverschillen, protest en zelfs conflict is ook een teken dat mensen betrokken zijn en gehoord willen worden. De uitdaging ligt dus in het vinden van de balans. Want democratie is niet bedoeld als een systeem zonder spanning, maar als een manier om met die spanning om te gaan, zonder dat het uitloopt op geweld.