Waarom is de ophef over het WK in Qatar zo groot?

‘Dat blijft opmerkelijk, want het is niet nieuw dat er grote, internationale evenementen in landen zijn waar de mensenrechten worden geschonden. Er waren Olympische Spelen in China en Rusland en op dit moment vindt er een klimaattop in Egypte plaats. Maar de misstanden bij het bouwen van de stadions in Qatar waren zó zichtbaar. Iedereen kan zich een voorstelling maken van mensen die in de brandende hitte uren moeten werken en nauwelijks betaald worden. Er was in Qatar overigens al langer veel mis met mensenrechten als het gaat om vrijheid van pers, vrouwenrechten en arbeidsrechten van migranten die in de bouw werkten van hotels of als huishoudelijke hulp.’

Er wordt veel gediscussieerd over wel of niet naar het WK gaan. Zal het wat uithalen als Oranje niet speelt?

‘Dat zal weinig effect hebben. Het is misschien zelfs beter als het Nederlands elftal wel gaat en zich concreet uitspreekt voor mensenrechten. Nederlandse journalisten kunnen daar ook kritische vragen stellen. Daarnaast zal het helpen als Nederland fondsen steunt voor de slachtoffers, of als we achter de mensenrechtenverdedigers van Qatar gaan staan.’

Wordt Nederland wel serieus genomen als het zich uitspreekt voor mensenrechten?

‘Je bent een stuk geloofwaardiger in het buitenland als je jezelf ook kritisch onder de loep neemt. Geen enkel land is helemaal mensenrechtenproof. Ook hier hebben we een toeslagenaffaire en een crisis rond de opvang van asielzoekers. In Qatar is het natuurlijk wel veel erger. Daar ontbreken de basisvoorwaarden van een democratische rechtstaat, zoals vrije pers en een onafhankelijke rechterlijke macht. Als in Qatar schendingen plaatsvinden, kun je nergens naartoe.’

Minister Helder reist namens de regering af naar Qatar. Is dat wenselijk?

‘Ik vind het jammer dat er toch een minister naar Qatar gaat. Politiek, sport en economie staan nou eenmaal niet los van elkaar. De balans tussen mensenrechten en economische belangen is altijd lastig. Maar het momentum is er nu door alle berichtgeving rond Qatar en dan moet je een grens stellen. De Tweede Kamer heeft ook expliciet gevraagd dat de Nederlandse regering niet zelf gaat. Er zou bijvoorbeeld ook een ambassadeur kunnen gaan. Daarmee geef je het signaal af: we kijken niet weg voor de mensenrechtenschendingen.’

Wat kun je verder juridisch gezien doen?

‘De mensenrechten zijn vastgelegd in verdragen die staten hebben gesloten. Als een staat partij is bij zo’n verdrag, en dat zijn Nederland en Qatar, dan mag je ook tegenmaatregelen nemen als dat verdrag niet wordt nageleefd door een ander land. Je kunt bijvoorbeeld je ambassadeur uit dat land terugroepen, economische sancties opleggen of culturele uitwisselingen opschorten. Dat wordt ook regelmatig gedaan; het meest recent tegen Rusland vanwege de oorlogsmisdaden in Oekraïne.’

Zal alleen de discussie rond de mensenrechten in Qatar al tot verbetering leiden?

‘De situatie in Qatar is nu wel zó op de kaart gezet dat er meer bewustzijn is ontstaan over schendingen van mensenrechten rondom internationale evenementen. Maar dat blijft een wrang succes. Kennelijk moeten er eerst heel veel mensen doodgaan voordat we ons realiseren “dit kan echt niet zo”. Als het hele circus rond het WK weer voorbij is, vraag ik me wel af of men zich nog druk zal maken om de mensenrechten in Qatar.’

Is er ergens nog een lichtpuntje te ontdekken?

‘Dan toch in het kader van hoop: de FIFA heeft nu zelf ook erkend dat ze een fout hebben gemaakt bij de toewijzing van het WK, al was dit misschien vooral vanwege de corruptie. Maar daarmee zeggen ze ook dat ze een verantwoordelijkheid te hebben. Ik hoop dat dat gaat schelen voor de toekomst. Als je de opdracht geeft voor het organiseren van een internationaal evenement en het bouwen van stadions, moet je ook kijken naar de manier waarop dat gebeurt. Ze kunnen het zich nu niet meer permitteren om niet met mensenrechten bezig te zijn.’