Stel, op een mooie dag verwachten veel mensen zonnig weer; dus nemen zij hun zonnebril mee. Dat voorkomt niet dat het gaat onweren; de verwachtingen hebben namelijk geen invloed op het weer. Als veel mensen een prijsstijging op een financiële markt verwachten, dan zal de vraag - en daarmee de koers - stijgen. Hier bestaat duidelijk wél een verband tussen verwachtingen en koersbeweging.  Het lekenpraatje van Myrna Hennequin voorafgaand aan de verdediging van haar proefschrift Verwachtingen en zeepbellen in experimenten met financiële markten - geïllustreerd met smileys met zonnebrillen, koersgrafieken en een enkele tabel - het laat niets aan duidelijkheid te wensen over. Hennequin's proefschrift mag doorspekt zijn met formules en tabellen, de uitkomsten spreken evenzeer voor zich.

Individuele verwachtingen en groepsgedrag

Hoe worden verwachtingen gevormd? En wanneer leiden deze verwachtingen tot stabilisatie of destabilisatie van financiële markten? Voor haar promotieonderzoek heeft Hennequin drie experimentele studies uitgevoerd. In een van de studies werd gekeken of zeepbellen ontstaan in marktexperimenten met grotere groepen. Eerder was al onderzoek gedaan met zes deelnemers, Hennequin vergrootte dit aantal naar 21 tot 32 deelnemers. Deelnemers werd gevraagd om de prijs van een aandeel te voorspellen. De manier waarop verwachtingen worden gevormd bleek niet veel te verschillen van die in kleine groepen. De resultaten waren voor beide groepsgroottes vergelijkbaar:  ook in een grotere groep werden irrationele voorspelfouten van een enkeling niet rechtgetrokken; men zat collectief te hoog of te laag. 
 

Als je in het lab al niet meteen weet wat je het beste kunt doen, waarom zou je daarbuiten dan wel optimale beslissingen kunnen nemen?

Ervaring met prijsbewegingen

Als alle deelnemers in een complexe markt eerder stabiliteit hebben ervaren, dan zal de markt sneller stabiel zijn constateerde Hennequin. Heeft iedereen bubbels meegemaakt, dan verwacht men ook meer bubbels, wat tot nieuwe bubbels kan leiden. Ervaringen met prijsbewegingen zijn dus van invloed op verwachtingen, een conclusie die ook eerder is getrokken op basis van empirisch onderzoek. Verrassend is het resultaat dat bubbels niet verdwijnen met ervaring; dat staat haaks op eerdere experimenten met eenvoudigere markten.
 

Gedragseconomie is fascinerend

Tijdens haar master schreef Hennequin een essay over zeepbellen in experimenten met financiële markten. Een boeiend onderwerp, vond ze. Toen haar latere promotor Cars Hommes het als thema voor haar proefschrift voorstelde, hoefde ze ook niet lang na te denken.
Hennequin koos voor de studie econometrie omdat ze economie en wiskunde leuk vond. Aan de UvA raakte ze verslingerd aan de experimentele onderzoeken van het Center for Research in Experimental Economics and political Decision-making. ‘Die experimenten waren interessant, want het gaat echt over gedrag: wat doen mensen in economische situaties? Het zijn relatief simpele situaties, maar als je het zelf moet doen blijkt het al snel ingewikkeld. En als je in het lab al niet meteen weet wat je het beste kunt doen, waarom zou je daarbuiten dan wel optimale beslissingen kunnen nemen?’ 

Monetair beleid en de markt

Een andere experimentele studie over het effect van een ‘tegen de wind in leunende’ renteregel op financiële zeepbellen, levert ook buiten wetenschappelijke kringen stof tot nadenken op. ‘We wilden ons licht laten schijnen op het mogelijke effect van monetair beleid op aandelenmarkten.’  

Hennequin laat zich niet ontmoedigen door het feit dat centrale banken weinig geneigd zijn monetair beleid in te zetten voor andere doeleinden dan inflatie. Het is belangrijk dat er wordt nagedacht over beleid waarmee zeepbellen kunnen worden beperkt, en om verschillende alternatieven te onderzoeken, stelt ze. ‘We wilden kijken of monetair beleid mogelijk zou kunnen werken, en dat lijkt het geval.’ Hennequin heeft met behulp van experimenten verschillende scenario’s onderzocht.
Zeepbellen veroorzaakt door trendvolgende verwachtingen kunnen mogelijk door een sterke rentestijging worden doorgeprikt, constateerde ze. Duidelijke uitleg van het beleid is hierbij cruciaal. ‘De resultaten wijzen erop dat verwachtingen enigszins gemanaged kunnen worden, maar er is veel extra onderzoek nodig.’ 

Onderzoeksresultaten zijn van maatschappelijk belang

Hennequin verwacht niet dat centrale banken hun beleid zullen omgooien naar aanleiding van haar onderzoeksresultaten, maar ze ziet wel degelijk maatschappelijke relevantie.  Zo is er nog veel onduidelijk over bubbelvorming op de financiële markten, zowel wat betreft het ontstaan van bubbels als het verminderen ervan. Niemand wil immers een herhaling van bijvoorbeeld de huizenmarktbubbel en de daaropvolgende crisis, benadrukt Hennequin. Haar bevindingen kunnen (aangepast) worden geëxtrapoleerd naar andere markten. ‘In feite naar alle markten waarbij er een positieve koppeling is tussen verwachtingen en gerealiseerde prijzen.’  Daarnaast hoeven onderzoekers minder kosten te maken nu duidelijk is dat bij experimenten op dit vlak ook onderzoeken met een bescheiden groepsgrootte representatief zijn. 

Hennequin heeft er vertrouwen in dat er vervolgonderzoek komt, wellicht door haar promotor Hommes of andere collega’s. Hommes publiceerde afgelopen najaar een paper in de ECB Working Paper Series over gedrags- en experimentele economie en beleidsanalyse. Binnen de ECB vindt men de onderzoeksresultaten interessant, hoorde Hennequin van hem.

Niemand wil immers een herhaling van bijvoorbeeld de huizenmarktbubbel en de daaropvolgende crisis.

Hoe mensen in de echte wereld reageren

Voor Hennequin is het tijd voor nieuwe projecten. Sinds mei doet ze binnen de UvA onderzoek naar de dynamiek en effecten van vrije handel en importheffingen op de stabiliteit in goederenmarkten. 
Maar ze is nog lang niet uitgekeken op de thema’s van haar proefschrift. Onlangs is een artikel over de eerste studie geaccepteerd voor publicatie in het Journal of Economic Dynamics and Control en ze werkt aan papers over de andere twee. Daarnaast borduurt ze voort op de invloed van groepsgrootte; ze werkt mee aan een online experiment met markten van 500 deelnemers.
Deze zomer wil ze ook concrete stappen zetten die een vertaalslag naar de praktijk dichterbij kunnen brengen. Ze wil het verband tussen verwachtingen en de acties die mensen daadwerkelijk ondernemen verder onderzoeken. ‘Nu mist in mijn onderzoek bijvoorbeeld de mogelijkheid dat mensen in of juist uit de markt stappen op het moment dat er een bubbel is. In de echte wereld zijn markten veel complexer dan in het lab… Het zou interessant zijn om mee te nemen wat mensen doen als ze echt gaan handelen op basis van hun verwachtingen.’ 

Meer informatie? Mail de redactie.