Shaul Shalvi werd in juni 2020 benoemd tot hoogleraar Behavioural Ethics aan de Amsterdam School of Economics (ASE) van de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Wat hij eigenlijk onder 'Behavioural Ethics', oftewel ‘gedragsethiek’ verstaat? 'Een meer gedragskundige benadering om ethisch gedrag mee te onderzoeken. Filosofen benaderen onderwerpen als ‘eerlijkheid’ en ‘samenwerken’ meer normatief: hoe het hoort. ‘Hoe zouden we ons móéten gedragen?’ Wij onderzoeken juist hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen. Wat triggert mensen om zich bijvoorbeeld meer of minder coöperatief op te stellen?'

Het draait dus om het begrijpen van het gedrag. 'Doorzie je de mechanismen waar menselijk gedrag uit voortkomt? Dan kun je proberen om een omgeving te creëren waarin mensen zich ethischer gedragen.'

‘Nudge’ had gigantische impact

Om te snappen hoe de gedragsethiek, en de toepassing ervan, zich heeft ontwikkeld, haalt Shalvi het boek ‘Nudge’ aan. 'Dit boek van de Amerikaanse onderzoekers Thaler en Sunstein was een gigantische hit. Tot op de dag van vandaag gebruiken overheden nudges, oftewel ‘kleine duwtjes’, om gedrag positief te beïnvloeden. Het beste voorbeeld is toch wel de cafetaria waar je gezond eten en drinken op ooghoogte plaatst, in plaats van patat en suikerrijke dranken.'

Dit is een ‘zachte nudge’, omschrijft Shalvi. 'Die kosten niemand iets en ze verbieden je niet om voor een alternatief te kiezen.' Maar er zijn ook hardere, effectievere, maatregelen, zoals een suiktertaks. Die hardere maatregelen zijn minder in trek bij politici, erkent de ASE-onderzoeker. 'Want die kunnen een negatieve invloed hebben op hun populariteit.'

Met als gevolg dat beleidsmakers vooral inzetten op zachtere maatregelen. 'Hiermee zijn zij in staat om actie te ondernemen, zonder het publiek te verontrusten.'

Shalvi bepleit dat beleidsmakers zich meer moeten richten op een kleiner aantal hardere en effectievere maatregelen. In plaats van geld en tijd te steken in zachtere nudges, die amper effect hebben.

Toename orgaandonaties

Als voorbeeld van hoe je gedrag wél effectief beïnvloedt, verwijst Shalvi naar de gigantische groei van het aantal orgaandonateurs. 'In 2003 stond Nederland erg laag op de ranglijst van aantal orgaandonaties. Dit lag aan het systeem waarmee mensen zich moesten aanmelden als donor.' In Nederland stond je automatisch níét geregistreerd als orgaandonor en moest je aangeven dat je dit wél wilde worden. 'Maar mensen willen helemaal niet over de dood nadenken, dus daar gaan ze echt niet mee aan de slag.'

Toen in 2008 het boek Nudge uitkwam, is de Nederlandse overheid inzichten uit dit boek mee gaan nemen. 'Uiteindelijk is het systeem omgedraaid: je bent nu automatisch wél orgaandonor, en moet je afmelden wanneer je dat niet wilt.' Nog steeds heeft iedereen een keuze, maar het startpunt is nu omgedraaid. 'Een jaar later, in 2021, bleken er 4,6 miljoen orgaandonoren bij te zijn gekomen.' En blijkt dat zo’n kleine verandering een groot verschil kan maken.

Onderzoek naar gedrag in de deeleconomie

Eén van de onderzoeken waar Shalvi zich nu vooral mee bezighoudt, vindt plaats in samenwerking met de Belastingdienst. En richt zich op de deeleconomie.

'Ook vóór bedrijven als Airbnb leenden mensen in pak ‘m beet Berlijn en Amsterdam hun appartementen aan elkaar uit. Op kleinere schaal, bijvoorbeeld via Couchsurfing.' Commerciële bedrijven als Airbnb doken op die markt en werden succesvol. 'Maar goed, zoals met ieder systeem, heb je mensen die er misbruik van maken. Doe je daar niets aan, dan krijg je bedrijfjes die huizen opkopen en alleen maar via zulke platformen verhuren. Dit zorgt er niet alleen voor dat er minder huizen op de markt zijn, maar het is ook onveilig. Huizen zijn geen hotels en voldoen lang niet altijd aan de nodige brandveiligheidseisen.'

Steden en buurten zoeken naar oplossingen. Een eerste literatuuronderzoek van Shalvi en zijn collega’s leverde voer voor verder wetenschappelijk onderzoek op. 'We zijn benieuwd hoe transparantie hier een rol in kan spelen. Kiezen mensen eerder voor plek wanneer ze weten dat hier een individuele verhuurder achter zit, in plaats van een bedrijf?' Voor de Belastingdienst is het voornamelijk interessant om te zien hoe zij mensen kunnen stimuleren om zich verantwoordelijk(er) te gedragen. Shalvi: 'Dat achterhalen is de gemene deler in ons onderzoek.'