Om grip te krijgen op dynamische, non-lineaire gedragspatronen pleit prof. dr. Jan Willem Bolderdijk (Marketing Insights for Societal Transitions, sectie Marketing, Amsterdam Business School) in zijn keynote tijdens de Dag van het Gedrag voor het omarmen van systeemdenken

Bolderdijk: ‘Gedragsverandering, op niveau van het individu, de groep of de hele maatschappij, betekent dat een systeem overgaat van een stabiele staat naar een andere stabiele staat. Ook wel: een kantelpunt bereiken.’ Tijdens dit congres, rondom het thema ‘de kracht van gedrag als motor voor transformatie’, legde hij uit hoe je systeemdenken kunt gebruiken bij het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van gedragsinterventies.

‘Wat zorgde ervoor dat Zwarte Piet uit het straatbeeld verdween?', vraagt Bolderdijk. Waren de protesten uit de jaren 60 noodzakelijk om decennia later tot een kantelpunt te komen? In complexe dynamische systemen zijn er meestal geen losse oorzaken aan te wijzen die op zichzelf voldoende zijn om een verandering te weeg brengen. Het is vaak een samenspel van verschillende factoren die, over tijd, samen uiteindelijk tot verandering leiden. Systeemkaarten en simulaties kunnen ons helpen om het gedrag van complexe systemen te doorgronden, en om het effect van interventies te kunnen voorspellen.

Wat is een sociaal kantelpunt en hoe werkt het?

Sociaal kantelpunt is een proces waarbij kleine veranderingen zichzelf versterkende feedbackloops in gang zetten en zo een systeem van de ene stabiele staat naar een andere stabiele staat brengen. Bolderdijk: ‘Een voorbeeld. Mensen zijn sociale wezens. We zijn gevoelig voor groepsdruk. Ook al is er een pandemie, we dragen niet zo snel maskers in het OV als anderen ook geen maskers dragen. Maar na een kantelpunt kan die groepsdruk juist voor versnelling zorgen: zodra een kritische massa maskers in het OV draagt wordt het juist ongemakkelijk om als enige geen masker te dragen, waardoor mensen sneller maskers gaan dragen. Het systeem kantelt naar nieuwe staat.’

Breng het systeem in kaart

Een systeem is een geheel van verbindingen tussen factoren die samen gedrag tot stand brengen. In loop van tijd kan dit systeem ook veranderen. Bolderdijk: ‘Vraag jezelf af: zijn er plekken in het systeem waar je in kunt grijpen? En zo ja, welke hebben de meeste impact?’

Gedragsverandering gaat vaak in schokken

Een gedragsinterventie is in feite een verstoring van een evenwicht in een complex dynamisch systeem. Raak dus niet ontmoedigd als jouw interventie niet direct een effect heeft op gedrag. Dat hoeft namelijk niet per se te betekenen dat deze niet effectief is. Het huidige evenwicht kan ook heel sterk zijn. De zaadjes die je plant kunnen over tijd wel effect hebben. Kantelpunten ontstaan niet vanzelf. Het is een kwestie van een lange adem.

‘Het publiek was enthousiast', zegt Bolderdijk. 'Via LinkedIn ontving ik berichten van mensen die aangaven dat ze mijn boekentip: Thinking in Systems van Donella Meadows zijn gaan lezen.’

Over Jan Willem Bolderdijk

Bolderdijk is hoogleraar Duurzaamheid & Marketing aan de Amsterdam Business School en leidt daar het Marketing Insights for Societal Transitions (MIST) center. Zijn onderzoek focust zich op de vraag waarom goede intenties zich niet altijd vertalen naar gewenst gedrag. In zijn werk onderzoekt hij sociale kantelpunten: hoe kunnen consumenten, marketeers, bedrijven en de overheid helpen om duurzame en gezonde keuzes meer mainstream te maken.

Over de Dag van het Gedrag

Dit is een jaarlijks evenement georganiseerd door Behavioural Insights Netwerk Nederland. Het congres is bedoeld voor beleidsmakers, uitvoerders, toezichthouders, wetgevingsjuristen en communicatiedeskundigen op alle overheidsniveaus en voor gedragsexperts en -geïnteresseerden uit wetenschap, kennisinstellingen en adviesbureaus.