De ontwikkelingen in het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen tegen kanker gaan snel. Maar nieuwe medicijnen tegen kanker, zoals immuuntherapie, zijn vaak extreem duur. Daardoor komt de toegang van patiënten tot die geneesmiddelen in gevaar, en staan ziekenhuisbudgetten en het zorgstelsel onder druk.

De onderzoeksgroepen van Wim van Harten (Health Technology Assessment, Nederlands Kanker Instituut) en Theo Offerman (CREED, UvA) deden als eerste ter wereld empirisch gedragsonderzoek naar alternatieven voor de huidige wijze van prijsvorming. Tot nu toe wordt beleid om hoge medicijnprijzen aan banden te leggen voornamelijk gebaseerd op de opinie van deskundigen, zo bleek uit eerder gepubliceerd werk vanuit het NKI. Tegelijkertijd met hun nieuwe studie in Cancer Research Communications publiceren Van Harten en Offerman in het blad Cancer Discovery een visie-stuk, waarin ze ervoor pleiten om beleidsvoorstellen voor het aan banden leggen van hoge medicijnprijzen, veel meer te baseren op empirisch onderzoek.

Geheim

Het is meestal geheim hoe de prijzen tot stand komen in onderhandelingen tussen Europese overheden en farmaceuten. Ook de kosten van R&D worden niet inzichtelijk gemaakt. Per land kunnen de prijzen bovendien sterk verschillen omdat landen kortingen kunnen bedingen op de echte prijs. Maar wat die echte prijs is, weet niemand. Farmaceuten voeren vaak aan dat hoge prijzen nodig zijn, omdat de hoge kosten van onderzoek en ontwikkeling (R&D) moeten worden terugverdiend. Ook is er het argument dat transparantie over de kosten van R&D investeerders tegenhoudt. Voorstanders van transparantie betogen juist dat geheimhouding de prijs opdrijft.  

Fikse daling

Maar werkt onderlinge transparantie tussen landen die over prijzen onderhandelen met de farmaceutische industrie? Dat wil zeggen: dalen de prijzen, kunnen er meer patiënten behandeld worden, en blijven de investeringen in R&D desondanks op peil?

Ja, is het antwoord volgens Van Harten en Offerman. Maar alléén als je ook openheid van zaken geeft over de kosten van R&D. In hun experiment dalen de prijzen dan met 26%, terwijl de investeringen in R&D op peil blijven, ondanks de prijsdaling. Als je alleen prijstransparantie toepast, dalen de prijzen wel wat, maar blijven investeringen in R&D achter.

Economisch gedragsexperiment

De onderzoekers deden een economisch gedragsexperiment in vier landen (Nederland, Duitsland, Spanje, Polen). De 400 deelnemers (allen studenten) in dit experiment speelden hun eigen overheid, die in onderhandeling was met een farmaceut (ook een student) over de prijs van een innovatief antikankermedicijn.

Experimenteel gedragsonderzoek is een beproefde methode in de sociale en economische wetenschappen om de levensvatbaarheid van maatregelen te bepalen. Vaak blijken deze experimenten voorspelbaar voor de echte situatie. Idealiter worden ze vervolgens aangevuld met onderzoek in het veld of pilots in de echte wereld.

Coalitieakkoord

De roep om transparantie over de prijsopbouw van nieuwe, vaak extreem dure,  kankermedicijnen groot. De Nederlandse politiek en overheid, en ook het Europese Parlement, hameren erop, en in het nieuwe coalitieakkoord van Nederland is afgesproken dat transparantie als middel ingezet gaat worden wordt om kostenverlaging na te streven.

Publicatiegegevens

Nora Franzen, Andreas Ziegler, Giorgia Romagnoli, Valesca Retèl, Theo Offerman en Wim van Harten: ‘Affordable Prices Without Threatening the Oncological R&D Pipeline - An Economic Experiment on Transparency in Price Negotiations’, in: Cancer Research Communications (27 januari 2022)https://doi.org/10.1158/2767-9764.CRC-21-0031

Nora Franzen, Giorgia Romagnoli, Andreas Ziegler, Valesca Retèl, Theo Offerman en Wim van Harten: ‘Improving the Affordability of Anticancer Medicines Demands Evidence-Based Policy Solutions’, in: Cancer Discovery (27 januari 2022).
https://doi.org/10.1158/2159-8290.CD-21-1153