Kennis van het onderwijssysteem wordt gezien als een onderdeel van cultureel kapitaal. Het was al bekend dat bepaalde vormen van cultureel kapitaal een rol kunnen spelen op school. Denk bijvoorbeeld aan hoe vaak leerlingen en hun ouders deelnemen aan culturele activiteiten zoals lezen en het bezoeken van musea.

Er was nog niet eerder cijfermatig onderzoek gedaan naar specifieke culturele kennis en vaardigheden die van belang zouden zijn bij het wegwijs worden op school en in het onderwijssysteem, zoals kennis over het systeem.

Onderzoek onder 1200 Nederlandse leerlingen 

Voor hun onderzoek maakten Geven en Zwier gebruik van administratieve gegevens en nieuwe surveydata die speciaal ontworpen zijn om de overgang van leerlingen van de basisschool naar de middelbare school in Nederland te volgen.

Ze analyseerden drie vormen van cultureel kapitaal:

• Kennis over het onderwijssysteem – Begrijpt de leerling hoe het Nederlandse schoolsysteem werkt?
• Culturele match – In hoeverre ervaart de leerling overeenkomsten tussen de manieren thuis en die op school?
• Helpgedrag – Hoe en hoe vaak vraagt de leerling om hulp in de klas?

Met statistische modellen hebben ze vervolgens gemeten hoe deze vormen van cultureel kapitaal samenhangen met schoolprestaties, specifiek de eindtoetsresultaten en het schooladvies van de leerkracht. Zijn er verschillen tussen leerlingen afhankelijk van het gezin waarin ze opgroeien?

Meer vertrouwd, betere prestaties

Groep 8 leerlingen met ouders die hoger onderwijs hebben gevolgd, hebben iets meer kennis van het schoolsysteem en ervaren minder verschillen tussen thuis en school. Beide factoren hangen positief samen met de schoolprestaties. Deze leerlingen presteren niet alleen beter op een gestandaardiseerde toets (de eindtoets), maar ook leraren schatten hun capaciteiten hoger in (schooladvies).

Opvallend was dat de manier waarop leerlingen hulp vragen geen duidelijke rol speelde. ‘Dit kan betekenen dat dit in Nederland minder belangrijk is of dat het moeilijk te meten is’, aldus Geven.

Baat bij kennis over het onderwijs

Verder blijkt dat vooral leerlingen zonder hoger opgeleide ouders baat hebben bij kennis over het onderwijssysteem. ‘Deze leerlingen krijgen gemiddeld genomen lagere schooladviezen, ook bij gelijke eindtoetsprestaties’, legt Geven uit. ‘Maar dit verschil in het schooladvies zagen wij niet terug onder de groep leerlingen die goed geïnformeerd waren over de verschillende middelbare schoolniveaus.’

Een eerlijke kans voor alle leerlingen

Geven en Zwier benadrukken dat kennis over het onderwijssysteem een cruciale factor is voor schoolsucces, vooral voor kinderen uit minder bevoorrechte gezinnen. ‘Er zijn natuurlijk een hoop factoren die het schoolsucces van kinderen bepalen. Bijvoorbeeld de kwaliteit van onderwijs en het moment waarop leerlingen worden geselecteerd voor het vervolgonderwijs. Maar investeringen in goede voorlichting over het vervolgonderwijs en begeleiding rondom het onderwijssysteem lijken volgens ons onderzoek wel te helpen om kansenongelijkheid te verkleinen en leerlingen beter voor te bereiden op hun educatieve toekomst’, concluderen de onderzoekers.

Details artikel

Sara Geven en Dieuwke Zwier, 2025, Students' Interactional Cultural Capital and Academic Performance in Test‐ and Teacher‐Based Assessments. The British Journal of Sociology, Online First.