In hun studie, gepubliceerd op dinsdag 9 september in Nature Climate Change, volgden de onderzoekers met behulp van GPS de voorjaarstrek van meer dan 500 vogels van vijf grote watervogelsoorten: rotganzen, brandganzen, kolganzen, kleine rietganzen en kleine zwanen. Ze combineerden de zenderdata met langetermijngegevens over het lichaamsgewicht van vogels in hun overwinteringsgebieden.

Kortere reistijd

Om hun broedgebieden te bereiken, moeten de vogels elk voorjaar duizenden kilometers afleggen. Het grootste deel van de reis brengen ze niet vliegend door, maar rustend en bijtankend. Het onderzoeksteam ontdekte dat de meeste van de onderzochte soorten de reistijd aanzienlijk kunnen verminderen door hun rust- en foerageertijden te verkorten. Maar niet alle vogelsoorten kunnen even flexibel reageren op veranderende voorjaarsomstandigheden. In jaren waarin het Noordpoolgebied vroeg ontdooide, wisten soorten als de kolgans en de kleine zwaan hun tussenstops te verkorten en eerder aan te komen. Kleine rietganzen en rotganzen pasten zich onderweg minder aan, mogelijk omdat zij sowieso minder tussenstops maken.

‘Vogels met meer tussenstops en kortere vluchten daartussen kunnen de voorjaarsomstandigheden beter volgen’, legt UvA-bewegingsecoloog Hans Linssen uit. ‘Soorten die langere etappes of over zee vliegen, hebben waarschijnlijk minder mogelijkheden om te reageren op een vroege of late lente.’

Opvetten

In tegenstelling tot eerdere studies keken de onderzoekers ook naar de opvettijd voorafgaand aan vertrek. Die opvettijd blijkt vooral belangrijk voor soorten als de brandgans en de rotgans, die sterk afhankelijk zijn van energievoorraden die ze vóór de trek opbouwen. Door deze tijd mee te nemen in de analyse, werd duidelijk dat de vogels meer speling hadden om hun trek te versnellen dan eerder werd aangenomen. Sommige individuen wisten hun totale opvettijd met wel 30% te verkorten, waardoor ze tientallen dagen eerder aankwamen dan in eerdere jaren.

Natuurlijke grenzen

Ondanks de aanpassingen die de vogels weten te maken, waarschuwen de onderzoekers dat het versnellen van de trek natuurlijke grenzen heeft. Snel kunnen opvetten vraagt om voedsel van hoge kwaliteit en gunstige omstandigheden, zoals weinig verstoring, en die zijn er niet altijd. Bovendien zijn er zorgen dat vogels die sneller migreren, in slechtere conditie aankomen, wat hun broedsucces kan beïnvloeden.

Op basis van de huidige klimaatontwikkelingen en gegevens over sneeuwsmelting schatten de onderzoekers dat de waargenomen flexibiliteit in de timing van hun migratie de vogels nog zo’n twee tot drie decennia kan helpen om gelijke tred te houden met de lente. Daarna zal snellere migratie alleen niet meer voldoende zijn.

Hoop en zorg

‘Onze onderzoeksresultaten zijn zowel hoopgevend als zorgwekkend’, aldus Linssen. ‘Het aanpassingsvermogen van de meeste Arctische watervogels blijkt indrukwekkend. Maar als we kijken naar de huidige snelheid waarmee de Noordpool opwarmt, tikt de klok door. Rond het midden van deze eeuw zullen de vogels mogelijk andere strategieën moeten gaan inzetten, zoals het veranderen van overwinteringsgebied of van complete migratieroutes, om te voorkomen dat ze uit de pas gaan lopen met de lente op de Noordpool.’

Publicatiegegevens

Hans Linssen, Thomas Lameris, Michiel Boom, Rascha Nuijten, Nelleke Buitendijk, Adriaan Dokter, Barwolt Ebbinge, Götz Eichhorn, Jan Geisler, Trinus Haitjema, Andrea Kölzsch, Helmut Kruckenberg, Jutta Leyrer, Jesper Madsen, Carl Mitchell, Sander Moonen, Gerhard Müskens, Kees Schreven, Lisa Vergin, Tom Versluijs, Judy Shamoun-Baranes, Emiel van Loon, Bart Nolet: ‘Scope for waterfowl to speed up migration to a warming Arctic’, in: Nature Climate Change (9 september 2025). Doi: 10.1038/s41558-025-02419-6