De eilanden Uilenburg en Vlooienburg, in het centrum van de stad, vormden vroeger het hart van Joods Amsterdam. Hoe zag het leven eruit in deze multiculturele volksbuurten? Die geschiedenis wordt eigenlijk niet verteld, zegt hoogleraar Joodse studies Bart Wallet. ‘Wat je nu vooral ziet, als je in die buurten rondloopt, zijn monumenten die aan de Tweede Wereldoorlog herinneren. Het is natuurlijk heel goed en belangrijk dat die er zijn, maar de oorlog was maar een korte periode in de lange Joodse geschiedenis die de stad zo heeft gevormd. Het wordt tijd dat we het grotere verhaal vertellen van het Joodse leven in de stad, van de 17^e eeuw tot nu.’

Traject van co-creatie

Samen met de gemeente Amsterdam en het Joods Cultureel Kwartier (JCK) ontwikkelde Wallet een plan om dit deel van de geschiedenis bij een breed publiek voor het voetlicht te brengen. De Amsterdam Humanities Hub (zie kader) bracht de drie partijen bij elkaar in een traject van co-creatie. Dat was voor alle partijen spannend en nieuw, vertelt de hoogleraar. ‘Je investeert er best wat tijd in, terwijl je nog niet weet wat eruit gaat komen. In het begin was het een beetje aftasten: wat kunnen we voor elkaar betekenen? Maar al gauw begon er iets te groeien, een samenwerking die voor alle partijen veel gaat opleveren. Wij als universiteit hebben veel kennis, maar hoe kunnen we die naar buiten brengen en verbinden aan maatschappelijke vragen? De mensen van de gemeente zien daar allerlei mogelijkheden voor, zij zitten echt in de haarvaten van de stad. En het JCK heeft veel expertise in de museale kant en hoe je kennis aan het publiek presenteert.’

Loofhut op het Waterlooplein

In het project, geleid door postdoc Julia van der Krieke, worden nieuwe en aansprekende vormen ontwikkeld die het verhaal van Joods Amsterdam vertellen en buurtbewoners daarbij betrekken. Zo is er een podcastwandeling in de maak, die geïnteresseerden langs belangrijke plekken op Uilenburg en Vlooienburg voert en historische context biedt. Daarnaast zijn er plannen voor het ontwikkelen van een gaming-app, en wordt er rond het honderdjarig bestaan van het badhuis op Uilenburg een evenement georganiseerd over de geschiedenis van hygiëne in de stad.

Ook bestaat het plan een week lang een loofhut neer te zetten op het Waterlooplein, om mensen bekend te maken met het Joodse Loofhuttenfeest. ‘Dat feest was vroeger echt onderdeel van het karakter van de buurt’, vertelt Wallet. ‘Er stonden dan een week lang overal loofhutjes in de wijk. Met een pop-up-loofhut, waar muziek wordt gemaakt en lezingen plaatsvinden, willen we dat verhaal op een aansprekende manier terugbrengen in de buurt.’

Leefbare binnenstad

Het zijn plannen die prachtig aansluiten bij het programma Aanpak Binnenstad van de gemeente Amsterdam, vertelt Lotte Terwel, stadsdeelbestuurder Centrum. ‘Als gemeente zetten we ons dagelijks in om de binnenstad leefbaarder te maken, onder meer door het terugdringen van massatoerisme. Daar horen veel repressieve maatregelen bij – denk bijvoorbeeld aan blowverbod en het beperken van sluitingstijden – maar we willen daar ook graag een tegenwicht aan bieden door te laten zien wat ons kenmerkt als binnenstad.’

Het zichtbaar maken van de Joodse cultuur en geschiedenis speelt daar een belangrijke rol in, stelt Terwel. ‘Op de plek waar nu de Stopera staat, waar nu belangrijke besluiten worden genomen over de toekomst van de stad, lag vroeger een migrantenwijk. Hoe was het leven hier op Uilenburg en Vlooienburg, en wat leert ons dat over de samenleving van nu? Met dit project willen we de kennis van de UvA en het JCK hierover beschikbaar stellen aan de stad en haar inwoners.’

Uitbreiden naar andere delen van de stad

De samenwerking tussen verschillende partijen maakt het project inspirerend en inhoudelijk, zegt Terwel. ‘En voor ons als gemeente is het belangrijk om tastbare resultaten te laten zien, waar buurtbewoners ook op de langere termijn nog van kunnen profiteren. Dus bijvoorbeeld zo’n podcastwandeling is heel erg leuk en interessant.’ Ook Wallet is enthousiast over de samenwerking: ‘We hebben korte lijnen en een duidelijk aanspreekpunt bij de gemeente, dat is fijn werken. Bij het plaatsen van een loofhut op het Waterlooplein zijn bijvoorbeeld allerlei praktische zaken waar je rekening mee moet houden – veiligheid, vergunningen, afstemmen met de marktvereniging, noem maar op. Als wetenschappers hebben we daar geen ervaring mee, maar de ambtenaren van de gemeente weten er alles van en denken steeds met ons mee.’

Het project is op Uilenburg en Vlooienburg van start gegaan, maar het is de bedoeling dat het later wordt uitgebreid naar andere delen van de stad, zoals de Plantagebuurt, Amsterdam-Zuid en Amsterdam-Oost. Zo kunnen de tools en expertise die nu ontwikkeld worden in de toekomst ook in andere buurten en stadsdelen worden ingezet. De officiële aftrap van het project, die in mei plaatsvond in de Uilenburgersjoel, kon rekenen op veel belangstelling en enthousiasme, vertelt Wallet. ‘Ook veel andere partijen uit de stad kwamen naar ons toe en willen graag met ons samenwerken. Het is ontzettend leuk om te zien hoeveel dit project losmaakt.’