In de tentoonstelling, die zich richt op de periode 1816-1957, krijgt de bezoeker een intrigerende inkijk in de ontwikkelingen binnen de (post)koloniale samenleving. Er zijn onder meer letterproeven te zien van sierlijke Javaanse letters, koloniale schoolboeken en uitgeversreclamemateriaal. Ook is in het drukwerk te zien hoe scherp er gediscrimineerd werd, en hoe het verlangen naar een vrij Indonesië al lang voor de Indonesische revolutie in drukwerk gevangen werd.

Massaproductie en uiteenlopende doelgroepen

Na de intrede van de drukpers ontstond in Indonesië vanaf 1816 een cultuur van gedrukte boeken, tijdschriften en andersoortig drukwerk. De drukpers jaagde grote veranderingen aan, vertelt Kuitert, en droeg uiteindelijk ook bij aan de onafhankelijkheid van Indonesië. ‘Door massaproductie konden teksten ineens een veel groter publiek bereiken. Het drukwerk bereikte uiteenlopende doelgroepen, en lokale schrijftalenten namen de pen op.’

De boeken en pamfletten in de tentoonstelling laten verschillende, soms conflicterende, belangen zien. Vanaf 1920 duiken steeds meer Indonesische uitgeverijen op in het boekenvak en rond 1950 vormen zij een meerderheid.

Indonesische Revolutie

De aanhoudende aanwezigheid van Nederlandse uitgeverijen, drukkerijen en boekwinkels in Indonesië kwam na de Tweede Wereldoorlog in een ander daglicht te staan. Drukwerk zou zowel tijdens als na de Indonesische Revolutie een belangrijke rol spelen in Indonesië. ‘De boeken uit deze periode bieden een overzicht van de gebeurtenissen uit die tijd’, vertelt Kuitert, ‘en ze laten vooral ook zien dat de makers van het drukwerk in de tijd zelf grote veranderingen in de maatschappij hebben aangejaagd.’

Over de tentoonstelling

Gordel van papier is van 22 september 2023 t/m 25 februari 2024 te zien bij Huis van het Boek in Den Haag. De tentoonstelling is gebaseerd op het boek Met een drukpers de oceaan over van Lisa Kuitert en vloeit voort uit het onderzoeksproject Decolonizing knowledge. Postcoloniality and the making of modern Indonesia’s knowledge culture, 1945-1970. Als onderdeel van dit project onderzoekt promovendus Eline Kortekaas de boekcultuur in Indonesië in 1945-1965. Naast de inbreng van gastcuratoren Kuitert en Kortekaas kwam de tentoonstelling tot stand in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam, de KB nationale bibliotheek en de Universitaire Bibliotheken Leiden.