Door de toegang tot visumvrij reizen heeft deze crisis een fundamenteel andere dynamiek

Politicoloog Polly Pallister-Wilkins is gespecialiseerd in het raakvlak van vluchtelingen, humanitaire interventie en grenstoezicht. Zij brengt de fundamentele verschillen van deze vluchtelingencrisis in verband met een zeer praktische factor, de toegang van Oekraïners tot visumvrij reizen naar de EU. ‘De afgelopen 25 tot 30 jaar is Europa meer geïntegreerd en zijn de grenscontroles binnen het Schengengebied afgeschaft’, legt ze uit. ‘Vrij verkeer is één van de vier pijlers van de Europese Unie geworden. Maar terwijl het verkeer binnen Europa vrij werd, zijn de buitengrenzen van de EU steeds meer gesloten voor mensen die niet over de vereiste documentatie beschikken.’ 

Ze voegt eraan toe dat veiligheidscontroles door vervoersbedrijven, luchtvaartmaatschappijen en in treinen en vliegtuigen een enorme impact hebben op grote aantallen mensen die op de vlucht zijn voor politiek geweld of economische onzekerheid. ‘Als ze een veilig heenkomen zoeken in Europa, zijn ze gedwongen gebruik te maken van onveilige en illegale vormen van vervoer, waardoor de smokkelhandel wordt aangewakkerd. Als gevolg hiervan zijn de Europese grenzen de dodelijkste ter wereld geworden.’

‘Bij de Oekraïense vluchtelingen zien we een volledig andere respons met betrekking tot deze visumregeling’, vervolgt ze. ‘Oekraïners kunnen visumvrij naar de Europese Unie reizen. Ze kunnen niet aan de grens worden geweigerd en hoeven geen gebruik te maken van mensensmokkelaars. Dit verandert de dynamiek van deze crisis fundamenteel. In deze beginfase zien we niet die mate van nood en ellende aan de grens die we zagen toen Syriërs voor de oorlog op de vlucht sloegen.’

Europa heeft heel snel een tijdelijk beschermingsmechanisme ingesteld

Er is nog een ander verschil in respons dat Pallister-Wilkins als fundamenteel beschouwt. ‘Europa heeft heel snel een mechanisme ingesteld waardoor alle Oekraïners in aanmerking kwamen voor tijdelijke bescherming voor een jaar en misschien langer. Van deze beschermingsregeling maken vrijheid van verkeer binnen de Europese Unie, toegang tot onderdak en toegang tot werk deel uit. Dit is zo essentieel, niemand wil een slachtoffer zijn dat hulp vraagt, en heel anders dan de situatie dat vluchtelingen in vreselijke opvangcentra hun asiel afwachten.’

Vóór deze oorlog zou ze hebben geconcludeerd dat het de EU ontbreekt aan politieke wil om vluchtelingen onderdak te verschaffen, ‘maar nu heeft de EU aangetoond dat ze met snelle beschermingsmechanismen kan komen. En alle vluchtelingen verdienen dit soort bescherming. We moeten oog blijven houden voor het lijden dat elders plaatsvindt, en de menselijkheid van alle mensen die op de vlucht zijn voor conflict en geweld.’

De discussie zal veranderen wanneer de focus wordt verlegd naar rechten op de lange termijn

Pallister-Wilkins vreest echter dat de respons zal veranderen wanneer de focus wordt verlegd naar rechten op de lange termijn en kwesties als burgerschap, integratie en permanentere vestiging. ‘Op dat moment verschuift de discussie van een humanitaire respons naar een politieke discussie over veranderende demografie. En we weten allemaal hoe politieke partijen in Europa zich over dat onderwerp hebben uitgesproken. Hopelijk zien we niet dezelfde mate van angst voor Oekraïense vluchtelingen, aangezien ze als meer Europees worden beschouwd.’

Ook verwacht zij een verschuiving naar een meer gemilitariseerde opvatting van het verdedigen van grondgebied. ‘De afgelopen dertig jaar, in het tijdperk van vrede na de Koude Oorlog, is de dreiging tegen Europa steeds meer verwoord als een veiligheidskwestie. Veel politici stelden dat het de georganiseerde misdaad en terrorisme waren, vaak door hun in verband gebracht met immigratie, waar we ons zorgen over moesten maken. Mogelijk zien we nu een verschuiving naar een traditioneler begrip van veiligheid en een meer gemilitariseerde opvatting van het verdedigen van grondgebied tegen externe dreigingen op staatsniveau. Maar hoe de respons van de EU zich nu ontwikkelt is ook sterk afhankelijk van de verkiezingsuitslagen in EU-landen als Frankrijk, Italië en Duitsland. Ik wacht met spanning af.’