Amerikaanse overheid zet druk op onafhankelijke advocaten

Begin dit jaar startte Donald Trump een offensief tegen een aantal grote advocatenkantoren. Hij viel hen aan vanwege hun diversiteitsbeleid of omdat zij cliënten vertegenwoordigden in zaken tegen hem. Advocaten van deze kantoren mochten de overheidsgebouwen niet meer in en Trump dreigde overheidscontracten met deze kantoren én hun cliënten op te zeggen.

Negen kantoren gingen tot nu toe akkoord met een deal waarbij ze alleen nog pro-Deo-zaken doen die zijn afgestemd met de overheid. Ook mogen ze niet langer een zelfstandig diversiteitsbeleid voeren. ‘Deze deals staan natuurlijk op gespannen voet met de onafhankelijkheid van de advocatuur,’ zegt bijzonder hoogleraar Advocatuur en advocaat Jan Broekhuizen in het FD. ‘Deze kantoren laten onder commerciële druk hun oren hangen naar de centrale overheid.’

Hoe kwetsbaar is de Nederlandse rechtspraak?

Ook in Nederland groeit de zorg over politieke druk op de rechtsstaat. Jonathan Soeharno, hoogleraar Rechtspleging in rechtsfilosofisch perspectief, deelt in gesprek met Mr. Online onder meer zijn zorgen over de onafhankelijkheid van rechters. ‘Iedere rechter zou de eindbaas moeten zijn over zijn beslissing.’

In de onderzoeksbundel Constitutionele waarborgen concludeerden Soeharno en zijn UvA-collega’s Niels Graaf en Jerfi Uzman dat de rechtsstaat slecht bestand is tegen politieke druk. Soeharno noemt de onafhankelijkheid van de Nederlandse rechtspraak ‘boterzacht’. ‘De instituties binnen de rechtspraak zijn heel zwak’, licht hij toe. ‘We hebben onderzoek gedaan: stel dat in Nederland hetzelfde zou gebeuren als in Polen en Hongarije, wanneer ontstaat dan de institutionele tegendruk? Uit het onderzoek bleek dat je in Nederland heel ver kunt gaan voordat er tegendruk komt.’

Vertrouwen in instituties wankelt – ook in Nederland

De druk op de rechtsstaat beperkt zich niet tot de VS. In Nederland brokkelt het vertrouwen in instituties af, zeker na affaires als de Toeslagenaffaire. Dat raakt ook de rol van de advocatuur. In aflevering 4 van de podcast ‘Het Kaartenhuis van de Rechtsstaat’ staat de vrije beroepsuitoefening van advocaten centraal. Te gast is onder andere Jan Broekhuizen: ‘Er is sprake van een zekere erosie van een rechtsstatelijke cultuur. Daar zou je denk ik wel parallellen met de Verenigde Staten in kunnen zien. Die erosie van respect voor instituties lijkt mij geen unicum voor de Verenigde Staten.’ Broekhuizen noemt ook recente politieke keuzes die de rechtsstatelijkheid onder druk zetten: ‘Ik vind het bijvoorbeeld best zorgelijk dat minister Faber in het afgelopen jaar normale consultatieprocedures voor haar asielwetten niet heeft willen volgen.’