Worster werkte als immigratieadvocaat in de Verenigde Staten voordat hij naar Nederland verhuisde, waar hij al 16 jaar lesgeeft aan de Hogeschool Den Haag. ‘Diplomatieke garanties worden al decennialang ingezet om uitzettingen soepeler te laten verlopen. Toen ik in het immigratierecht werkte, raakte ik gefascineerd door de beloften die staten doen en hoe diplomatieke gesprekken internationale wetgeving kunnen veroorzaken.’

Hoe zien deze diplomatieke garanties eruit?

‘'Ze worden voor elke situatie op maat gemaakt. Dat was een uitdaging tijdens mijn onderzoek. Als iemand na een uitzetting het risico loopt op marteling, kan de garantie zijn dat de uitgezette persoon niet gemarteld zal worden. Andere staten staan zelfs toe dat je waarnemers meeneemt om te controleren of de uitgezette persoon echt in orde is. Het kan heel expliciet worden. Aan de andere kant vond ik ook een garantie die luidde: “Maak je geen zorgen, het komt wel goed met hem”. De andere staat accepteerde dat, ook al schepte het geen enkele wettelijke verplichting. Soms creëren de beloftes wel wettelijke verplichtingen maar het kunnen ook slechts diplomatieke beleefdheden zijn. Een verdrag kan bindend zijn, maar weinig nieuwe inhoudelijke beperkingen opleggen aan de staten. Een eenzijdige belofte kan bindende verplichtingen met zich meebrengen onder het internationaal recht. Tijdens mijn onderzoek moest ik bepalen of de diplomatieke toezeggingen vallen onder verdragen of onder bilaterale beloften.’

Hoe kreeg je toegang tot die diplomatieke afspraken?

‘Het was een hele uitdaging om de diplomatieke overeenkomsten te vinden. Uiteindelijk heb ik er ongeveer 100 getraceerd, die over 50 verschillende landen gaan. Sommige staan op websites van ministeries en ik heb ook documenten gevonden op WikiLeaks. Die overeenkomsten zijn ongelooflijk divers. Sommige afspraken zijn formeel, met handtekeningen en al, terwijl andere alleen mondeling zijn gemaakt.’

Waarom zijn sommige overeenkomsten minder transparant dan andere?

‘Soms zijn de overeenkomsten duidelijk, maar meestal zijn ze om politieke redenen bewust vaag gehouden. Juist in die grijze zones bestaat een groot risico op misbruik. Zo hebben we onlangs een afspraak gezien tussen de Verenigde Staten en El Salvador om mensen naar de gevangenis te sturen. Ik heb de overeenkomst zelf niet gevonden, alleen een verklaring op X. Het zou heel waardevol zijn als staten overeenkomsten transparenter vastleggen. Dan weten zowel de uitgezette persoon als de rechtbanken wat er speelt. Als het duidelijk is dat het om een bindende overeenkomst gaat, is de kans kleiner dat die niet wordt nageleefd en iemand mogelijk wordt mishandeld. Als de overeenkomst vaag is, weten staten niet precies of ze zich eraan moeten houden en weten mensen zelf ook niet welke rechten ze hebben. Rechtbanken proberen daar wel een oordeel over te vormen, maar dat blijft dan lastig.’

Heeft iemand niet het recht om te weten waarom en onder welke omstandigheden hij wordt uitgezet?

‘Je hebt recht op een proces, al was het maar om vast te stellen dat de juiste persoon wordt uitgezet. Maar dat recht wordt niet altijd gerespecteerd. Soms worden mensen zonder eerlijk proces uitgezet. De vraag blijft of individuen voldoende toegang hebben tot documenten over diplomatieke afspraken. Soms bevatten dossiers staatsgeheimen en heeft zelfs de rechter geen toegang. Dat leidt tot een zeer problematische procedure. Hoewel het in de kern om mensenrechten gaat, draait het uiteindelijk om afspraken en relaties tussen staten.’

Hoe kunnen rechtbanken betere toegang krijgen?

‘De rechtbank kan inzage vragen in de overeenkomst. Maar als de toegang wordt geweigerd en het onduidelijk blijft of de mensenrechten bij uitzetting worden geschonden, kan de rechtbank besluiten de uitzetting niet toe te staan. Iemand mag namelijk niet uitgezet worden als er een groot risico bestaat op mensenrechtenschendingen. Staten kunnen geldige redenen hebben om iemand uit te zetten, bijvoorbeeld als hij of zij misdrijven heeft gepleegd. Maar rechtbanken hebben een belangrijkste rol als bewakers van de mensenrechten. Ik hoop dat mijn onderzoek rechtbanken helpt om de onduidelijkheid rond deze garanties aan te pakken. Mijn proefschrift laat zien dat sommige diplomatieke garanties juridisch bindend zijn en andere niet. Zelfs bindende garanties kunnen inhoudelijk heel beperkt zijn – of juist erg strikt. In mijn proefschrift heb ik geprobeerd een juridische routekaart op te stellen zodat rechtbanken onderscheid kunnen maken tussen bindende en niet-bindende garanties, en tussen loze en betekenisvolle garanties.’