De willekeurige moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude was het startschot voor een golf van protest tegen femicide. Vrouwen voelen zich onveiliger op straat en een discussie over de legalisering van pepperspray komt op gang. Maar volgens Bregje Dijksterhuis moet de ongemakkelijke waarheid niet ondergesneeuwd raken dat de meeste moorden op vrouwen plaatsvinden in de huiselijke sfeer.

Waarom krijgt moord door een onbekende meer aandacht?

‘Lisa werd na het uitgaan vermoord door een totale vreemdeling. Dat is de grote angst van elke ouder. Je wordt van jongs af aan opgevoed met het idee dat je op je hoede moet zijn voor ongure types op straat. Het voedt onze angst dat het iedereen kan overkomen. Daarmee verlies je een gevoel van controle. Bij de moord op Anne Faber was dat hetzelfde verhaal: je bent opeens op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Het zijn moorden waar je veel over terugleest in de pers, maar daaronder zit nog een hele piramide van femicide die we niet zien.’

Welke vormen van femicide zijn er?

‘Er zijn drie categorieën van femicide. In de eerste wordt de moord gepleegd door een vreemde. Dat gebeurt relatief weinig, maar voedt wel onze angst. In de tweede categorie is de dader iemand uit de sociale cirkel van het slachtoffer – bijvoorbeeld iemand van school of van de sportclub. Dat gebeurt vaker. Maar veruit de meeste femicide zien we in de derde categorie: moord op vrouwen door partners of ex-partners. We vinden dat iets heel naars en vreselijks, maar er wordt ook al snel gedacht dat dit een privékwestie is omdat het in de huiselijke sfeer gebeurt. “Dat overkomt mij niet zo snel”, denken mensen. Maar dat is onzin. Je kunt je dochter beter waarschuwen voor een vriendje dat gewelddadig kan worden dan voor een vreemdeling op straat.’

Hoe heb je in het familierecht in Nederland te maken met femicide?

‘In scheidingsprocedures en gezags- en omgangsregelingen speelt mogelijk partnergeweld een rol. Dat blijft voor rechters een heikel punt, want ze moeten verschillende belangen afwegen. Het is bijvoorbeeld in het belang van het kind om contact te houden met beide ouders. Maar daarbij stond het belang van de moeder om geen slachtoffer te blijven of worden na de scheiding lang niet op de voorgrond. Daar zie je nu wel een kentering in komen. De zogeheten “bewijskwestie” speelt ook een rol bij de scheiding. Het is vaak moeilijk te bewijzen dat er sprake is van geweld en dat het niet gaat om een moeder die de vader uit het leven van de kinderen wil houden.'

'Het valt verder op dat in het familierecht alleen maar genderneutrale termen worden gebruikt. Een term als “huiselijk geweld” is bedacht omdat ook mannen slachtoffer kunnen worden van geweld, waar overigens veel schaamte bij komt kijken. Het familierecht is genderneutraal, maar de praktijk is dat niet. Het zijn vooral vrouwen die slachtoffer worden van partnergeweld. Ik vind dat we beter moeten kijken naar evidence based methoden om partnergeweld en femicide uit te bannen. De wetgeving treft vooral vrouwen en het zou heel erg helpen als je dat gewoon benoemt. Het grote probleem van verhullende termen is namelijk dat vrouwenorganisaties minder snel aanhaken en vrouwen niet als groep voor zichzelf opkomen.’

Wat wordt er juridisch verder gedaan tegen partnergeweld?

‘In 2016 trad het Verdrag van Istanbul voor Nederland in werking om geweld tegen vrouwen uit te bannen. Daar staat ook in dat rechters verplicht zijn om huiselijk geweld bij beslissingen rond omgangsregelingen voor kinderen te betrekken. Geweld wordt in het verdrag verdeeld in fysiek, seksueel, financieel en emotioneel geweld. Maar met het verdrag wordt te weinig gedaan.’

Waarom wordt het Verdrag van Istanbul niet genoeg ingezet?

‘Er is te weinig zicht op het geweld dat achter de voordeur plaatsvindt. Daarnaast heb je te maken met verschillende denkbeelden over man-vrouwverhoudingen. Als je een influencer als Andrew Tate volgt en door zijn lens kijkt, zal je een incident minder snel onder de categorie van economisch of zelfs seksueel geweld scharen. Een groot deel wordt dan gezien als een normale man- vrouwverhouding. In dat wereldbeeld is het misschien heel normaal dat vrouwen zelf geen toegang krijgen tot de bankrekening en financieel afhankelijk zijn. De term “emotioneel geweld” wordt bijvoorbeeld niet goed uitgelegd in het Verdrag van Istanbul. Wat daar wel of niet onder valt, is heel lastig vast te stellen. We zijn er als maatschappij nog niet uit en dat zie je terug in de politieke arena. De polarisatie is groot: de ene kant wordt weggezet als links, woke en feministisch en de andere kant als rechts en vrouwenhaters. Het is de vraag in hoeverre je die discussie in de samenleving via het familierecht kunt oplossen.’

Wat moet er gebeuren om partnergeweld terug te dringen?

‘Rechters zouden het Verdrag van Istanbul beter moeten implementeren. In theorie zijn ze verplicht om dat te doen, maar in de praktijk gebeurt dat te weinig. Er is te weinig kennis en interesse in het verdrag bij juristen. Als je nu ons wetboek openslaat, staat daar niks over huiselijk geweld tegen vrouwen. Bij de bepalingen over het huwelijk gaat het over elkaar hulp en bijstand verlenen, elkaar het nodige verschaffen en elkaar trouw zijn. Partnergeweld wordt niet genoemd. Ik zou zeggen: schrap de bepaling over trouw in het huwelijk. Dat zijn persoonlijke keuzes in een relatie. Vervang dat door een bepaling over je “onthouden van enige vorm van geweld tegen de partner op fysiek, seksueel, financieel en emotioneel gebied”.’ 

Los je daarmee echt iets op in de praktijk?

‘Natuurlijk blijft het de vraag hoe je dat in de praktijk gaat regelen. Het bewijzen van geweld blijft lastig. Maar door dit duidelijk in het wetboek te zetten, is in ieder geval de norm dat partnergeweld niet kan. De wet kan ook een symboolwerking hebben.’