Wat is het eigendomsrecht ook alweer?

‘Het eigendomsrecht houdt in dat je de rechtmatig eigenaar bent als je bijvoorbeeld iets koopt in de winkel. Maar daar horen wel regels bij. Je mag de appel die je koopt opeten, maar niet tegen iemand aangooien. Je koopt een huis en het is van jou, maar je moet er wel belasting over betalen. Er zijn veel regels die het eigendomsrecht inperken. Het is al geen onschendbaar recht en toch zie ik dat het vaak wel zo wordt gezien. Dat is ook niet zo gek: het eigendomsrecht is bijvoorbeeld onderdeel van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en wordt het dus gezien als een mensenrecht. Mijn onderzoek gaat niet alleen over het eigendomsrecht als individueel recht, maar ook over hoe het geheel aan regels over goederen, zoals eigendom, gebruik en overdracht, samen ongelijkheden beïnvloeden.'

Waarom is het eigendomsrecht te onaantastbaar?

‘We beschermen het recht op bezit en dat is ook belangrijk. Maar zodra we het als iets heiligs beschouwen, denken we niet meer na over de negatieve gevolgen voor andere mensen. De verdeling van huizen op de huizenmarkt is geen natuurverschijnsel. Het is een optelsom van bewuste wet- en regelgeving. Soms geeft bezit ons kansen, maar het kan ook leiden tot het uitsluiten van mensen. Er zijn mensen met wel 10 huizen en er zijn mensen zonder huis. Geld maakt geld. Dat zie je ook terug in vermogen. Het wordt steeds moeilijker om op die succestrein te stappen.’

Is het dan eerlijker als pandjesbazen er een paar weggeven?

‘Dat denk ik niet. Het probleem zit niet bij individuele pandjesbazen, maar bij de wet- en regelgeving die hun positie mogelijk maakt. De rechten die zij over woningen hebben – waaronder aspecten van het eigendomsrecht – moeten worden herzien. In mijn onderzoek ging ik terug naar de vraag wat we met het eigendomsrecht eigenlijk willen bereiken. Eigendom is een instrument om een rechtvaardige samenleving te creëren. Ik heb een lijst gemaakt van kansen die het allerbelangrijkste zijn, zoals de kans op betaalbare woning en de kans op onderwijs. Vervolgens keek ik naar wat ervoor nodig is om dat te bereiken. Wat betekent het om de kans op een woning te hebben? Je moet toegang hebben tot huisvesting van voldoende kwaliteit en de zekerheid hebben dat je in je woning kunt blijven. En hoe verdelen we die kansen? Ik beargumenteer onder andere dat bepaalde mensen prioriteit moeten krijgen: in dit geval de mensen zonder huis.’

Hoe kun je mensen via het eigendomsrecht voorrang geven op de woningmarkt?

‘Dat kan door het eigendomsrecht in te perken en meer voorwaarden te stellen aan woningbezit en de verkoop van een huis. Als woningbezitter heb je bijvoorbeeld het recht om winst te maken bij de verkoop als je een dakkapel op je huis hebt gezet. Maar er zijn ook rechten die niet bijdragen aan woongenot en het voor anderen lastig maken om in te stromen. Denk bijvoorbeeld aan de enorme overwaarde die ontstaat in de oververhitte woningmarkt en waar huizeneigenaren niets voor hoeven te doen. Het zou rechtvaardig zijn om die overwaarde te belasten. Het gaat er namelijk ook om welk effect jouw bezit heeft op anderen.’

Hoe kijkt de politiek hiernaar?

‘In Den Haag zijn ze het erover eens dat iedereen een dak boven zijn hoofd moet hebben. Maar er zijn veel partijen die het eigendomsrecht als heilig beschouwen, omdat hun achterban bijvoorbeeld een koophuis heeft. Maar ook hier geldt: je hebt het recht op eigendom, maar er mogen wel inperkingen zijn. Het is weleens gebeurd dat de huurprijzen aan banden werden gelegd en een aantal verhuurders naar de rechter stapte omdat ze het een inperking vonden van hun recht op eigendom. De rechter zegt dan dat er wel inperkingen mogen zijn. Dat het eigendomsrecht staat op de mensenrechtenlijst maakt het niet absoluut. Veel bindender is momenteel het idee dat het recht onschendbaar is.'

'Wat mij betreft is het eigendomsrecht ondergeschikt aan het recht op wonen. Huizenbezit kan wonen ondersteunen, maar is geen absolute voorwaarde; huren kan ook. Bovendien hoeft dat bezit niet eindeloos beschermd te worden Er zijn nu bijvoorbeeld aardig wat mensen met een tweede huis en je ziet ook dat mensen in heel ruime huizen wonen. Nederland behoort tot de landen in Europa met de meeste woonruimte per persoon. Dat gaat niet onopgemerkt: de Kamer heeft net een leegstandsheffing aangenomen om woonruimte beter te benutten. Den Haag er inmiddels ook voor gekozen het makkelijker te maken woningen te splitsen om meerdere woonruimtes te creëren.'

Wat kan de wetgever met jouw onderzoek?

‘Mijn onderzoek laat zien dat het belangrijk is om eerst na te denken over wat je wilt bereiken met het eigendomsrecht en daarna pas regels te ontwerpen die daarnaartoe sturen. Het eigendomsrecht bestaat uit veel knoppen waar je aan kunt draaien. Je hoeft het recht niet als geheel te beschermen, en je kunt best aan wat aspecten tornen zonder dat we meteen een communistisch land worden.’