'Vluchtelingen zijn van alle tijden, maar worden in Europa vanaf de 16de eeuw voor het eerst als zodanig omschreven. In de 17de eeuw ontstaat de term ‘vluchteling’ om duidelijk te maken dat het om een speciaal type migrant gaat. Deze vluchtelingen waren in eerste instantie vervolgde religieuze minderheden die solidariteit en steun zochten bij geloofsgenoten elders in Europa.

Ik kreeg interesse in migratie en het effect ervan op identiteit, toen ikzelf als kennismigrant in Engeland werkte. Na een onderzoek over katholieke vluchtelingen tijdens de 80-jarige oorlog kwamen vragen op als: wat is een vluchteling precies en wie bepaalt dat? En welke rol speelden migranten zelf in de ontwikkeling van dat concept?'

Kennisimmigranten

'Vluchtelingen brengen kennis mee. De Hugenoten bijvoorbeeld waren pioniers op het gebied van de ‘nieuwe media’ van hun tijd: de drukpers, waarmee ze razendsnel pamfletten in omloop konden brengen. Zij publiceerden heel effectief over hun problemen en zetten zichzelf daardoor in de schijnwerpers. In de 15de en 16de eeuw gaf je onderdak aan je geloofsgenoten; in de loop van de 17de eeuw wordt de vluchteling gedeconfessionaliseerd en gaat de identificatie met vluchtelingen over religieuze grenzen heen. Ons onderzoek laat zien dat de vluchtelingen in zekere zin zichzelf hebben ‘uitgevonden’ door aandacht voor zichzelf te genereren. Zij zetten daarvoor hun kennis en connecties in en namen het heft in eigen handen.'

Rol in staatsvorming

'Vroegmoderne gemeenschappen profiteerden vaak van de opvang van vluchtelingen. De Amsterdamse weelde in de Gouden Eeuw is voor een deel te danken aan vluchtelingen die hun kennis en ondernemerschap meebrachten. Pruisen zette vluchtelingen in door ze in perifere gebieden onder te brengen en daarmee de macht van de staat aldaar te versterken. Het Ottomaanse Rijk gaf Morisco vluchtelingen uit Spanje functies in diplomatie en bureaucratie omdat zij met hun talenkennis bijzonder geschikt waren om internationale onderhandelingen te voeren.'

Vluchtelingenperspectief

'Je kunt dit uiteraard niet zomaar vertalen naar de huidige situatie, maar ons onderzoek is wel door hedendaagse debatten beïnvloed. Iets dat 300 jaar geleden is gebeurd, zie je scherper, omdat het stof inmiddels is neergedaald. Ik vind het dan ook belangrijk om dagboeken, brieven en andere getuigenissen van vluchtelingen voor een breder publiek geschikt te maken en lesmateriaal voor middelbare scholen te ontwikkelen zodat bijvoorbeeld de geschiedenis van Amsterdam ook vanuit een vluchtelingenperspectief kan worden verteld.'

In februari 2018 werd bekend dat NWO aan Geert Janssen een Vici toekent, een van de grootste persoonsgebonden wetenschappelijke premies van Nederland om een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen en een onderzoeksgroep op te bouwen.