De geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust is heel erg op Europa gericht, vertelt Lucia Admiraal. ‘Het joodse perspectief in het Midden-Oosten tijdens deze periode is onderbelicht, maar juist interessant. Het Midden-Oosten was toen een belangrijke strategische arena, waar ook gevochten werd. Daarnaast had de opkomst van het nazisme directe implicaties voor de joodse gemeenschappen daar.’

Daarom startte Admiraal haar onderzoek naar het Arabische publieke debat in Egypte, Libanon en Syrië tijdens de periode van 1933 tot 1948. Hiervoor nam zij de uitingen van joodse intellectuelen en journalisten in twee Arabischtalige kranten onder de loep. In het onderzoek documenteert Admiraal hun reactie op de opkomst van fascistische ideologieën in Europa, met name het Italiaans fascisme en het nazisme.

Verschillende loyaliteiten

‘Joden in het Midden-Oosten hadden in die tijd allerlei verschillende loyaliteiten: aan de landen waarin ze leefden, aan de internationale joodse gemeenschap, maar ook aan het zionisme.’ De zionistische beweging streefde naar het vestigen van een joodse staat in Palestina. In de onderzoeksperiode was het zionisme een heel kleine beweging onder joden in de verschillende Arabische landen van het Midden-Oosten, maar de druk om een joodse staat te bewerkstelligen werd wel opgevoerd als gevolg van de Jodenvervolging in Europa.

De personen die in het proefschrift worden besproken zijn over het algemeen loyaal aan het land waarin ze wonen en dragen dat ook duidelijk uit, bijvoorbeeld door het gebruik van de Arabische taal. ‘Maar sommigen van hen hebben daarnaast sympathie voor de zionistische beweging’, zegt Admiraal. ‘Door alle internationale ontwikkelingen komen joden in het Midden-Oosten tussen allerlei vuren in te zitten. Ik heb gekeken naar de relatie tussen die ontwikkelingen en uitdrukkingen van loyaliteit en identiteit.’

Ideologische agenda

Twee Arabischtalige joodse kranten staan centraal in het onderzoek. De een werd gepubliceerd in Egypte, De Zon, de andere verscheen in Libanon, De Joodse Wereld. De kranten hadden vooral een joods lezerspubliek, maar hoopten ook niet-joodse lezers te bereiken, zoals christenen en moslims. Dit uit zich ook in de samenstelling van de redactie; zo trof Admiraal ook een auteur aan met een islamitische achtergrond die een wekelijkse column schreef over Egyptische films.

In de kranten vond Admiraal een duidelijke ideologische agenda. Er werden veel reacties op het antisemitisme in Europa gepubliceerd. Zo werd een uiteenzetting van alles wat joden hadden bijgedragen aan de beschaving, die oorspronkelijk gepubliceerd was in Engeland, in zijn geheel vertaald en geplaatst in een Arabisch-joodse krant. Wat betreft het nazisme stelden de journalisten en intellectuelen die in de kranten publiceerden dat dit niet alleen gericht was tegen joden en jodendom, maar tegen de monotheïstische religies in bredere zin.

Een ander doel van de kranten was om nationale en regionale integratie te bevorderen, bijvoorbeeld door te stimuleren dat joden de Arabische taal zouden leren. ‘Een groot deel van de joden in Egypte sprak geen Arabisch, maar allerlei Europese talen. De groep auteurs die ik heb onderzocht was daar tegen, zij wilden dat de joden fundamenteel onderdeel werden van de Arabische wereld. Samenwerking tussen joden en Arabieren in de context van Palestina, daar waren ze heel vasthoudend in. We kennen allemaal de afloop: dat is gewoon niet van de grond gekomen.’

Vervlochten loyaliteiten

‘Vandaag de dag zijn de identiteiten “jood” en “Arabier” een soort tegenstrijdige identiteiten geworden, onder meer door het Israëlisch-Palestijns conflict’, zegt de promovendus. ‘Tijdens mijn studie leerde ik over joden in het moderne Midden-Oosten die in het Arabisch schreven, dat fascineerde me. Uit mijn onderzoek blijkt dat joden in het Midden-Oosten in de jaren 30 en 40 een heel diverse reeks loyaliteiten hadden.’ Admiraal noemt dit verschijnsel ‘vervlochten loyaliteiten’.

‘In onze hedendaagse beleving trekken wij veel van die identiteiten uit elkaar, of we zien dit als dubbele loyaliteiten die tegenstrijdig zijn aan elkaar. Ik hoop dat mijn onderzoek een bijdrage kan leveren aan het debat over de loyaliteit van minderheden, bijvoorbeeld in discussies over mensen met een dubbel paspoort of migratieachtergrond. Loyaliteiten zijn gelaagd en bestaan uit verschillende elementen.’

Promotiegegevens

Lucia Admiraal verdedigt op donderdag 16 december haar proefschrift Entangled Loyalties in the Middle East. Discussions on Fascism, Nazism and Antisemitism in the Arabic Jewish Press, 1933-1948. De promotie vindt plaats om 13:00 in de Agnietenkapel.