Selma Leydesdorff studeerde moderne geschiedenis in Florence en Amsterdam, en sloot haar doctoraal studie in 1975 af. In 1976 trad zij in dienst van het Documentatiecentrum Nieuwste Geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam, waarmee een levenslange verbondenheid met de UvA begon. Daar legde zij de basis voor wat later zou uitgroeien tot een nieuw en invloedrijk onderzoeksveld.

In 1979 richtte zij de Vereniging voor Historische Mondelinge Documentatie op, een initiatief dat voortkwam uit haar overtuiging dat geschiedenis niet alleen wordt geschreven door overwinnaars of instituties, maar ook door de mensen die gebeurtenissen aan den lijve hebben ondervonden. Een jaar later was zij medeoprichter van het Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis, waarin zij samen met anderen de geschiedenis van vrouwen en gender structureel een plaats gaf binnen de academie.

In 1992 werd Selma benoemd tot hoogleraar vrouwengeschiedenis aan het Belle van Zuylen Instituut, waar zij ook als directeur leiding gaf aan onderzoek en onderwijs op het snijvlak van gender, cultuur en herinnering. Twaalf jaar later, in 2004, volgde haar benoeming tot hoogleraar Mondelinge Geschiedenis en Cultuur aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de UvA. Deze leerstoel bekleedde zij tot haar emeritaat in 2016.

Centraal in haar werk stond het systematisch verzamelen en interpreteren van persoonlijke getuigenissen en verhalen die niet alleen feiten overdragen, maar ook emoties, stiltes, schaamte en hoop. Selma zag in de mondelinge geschiedenis een unieke mogelijkheid om wat verdrongen, vergeten of onuitspreekbaar was, toch een stem te geven. Ze onderzocht niet alleen hoe mensen over hun verleden spreken, maar ook wat zij niet kunnen of durven vertellen. Kortom, zij was voortdurend op zoek naar de ‘stiltes’ in en van de geschiedenis. Daarmee leverde ze een fundamentele bijdrage aan de theorievorming over herinnering, trauma en identiteit.

Haar invloed was internationaal. Als medeoprichter en jarenlang redacteur van The International Yearbook of Oral History and Life Stories, later voortgezet als de reeks Memory and Narrative, bracht zij onderzoekers van over de hele wereld samen. Ze doceerde en publiceerde in meerdere talen, en was tot kort voor haar overlijden mederedacteur (met Mark Cave) van het Handbook of Global Oral History, dat bij uitgeverij Brill zal verschijnen.

Selma Leydesdorff was een pionier met een open blik. Ze was betrokken bij de feministische beweging Dolle Mina en bleef haar leven lang een geëngageerde denker. Ze geloofde dat wetenschap verantwoordelijkheid draagt: dat geschiedschrijving pas betekenis heeft als ze recht doet aan de complexiteit van menselijke ervaring.

Die overtuiging bracht haar in contact met getuigen van de meest aangrijpende gebeurtenissen van de twintigste eeuw. Zo sprak zij vanaf 2002 met de moeders van Srebrenica – vrouwen die hun zonen verloren en die, in hun persoonlijke herinneringen, een universeel verhaal van verlies en veerkracht vertelden. Vanaf 2010 reisde zij de wereld over om de laatste overlevenden van vernietigingskamp Sobibor te interviewen. Hun verhalen vonden hun weg naar haar publicaties en droegen bij aan het collectieve geheugen van de Holocaust.

Als hoogleraar en promotor was Selma Leydesdorff een inspirator voor generaties studenten en onderzoekers. Zij leerde hen niet alleen onderzoek doen, maar ook luisteren zonder oordeel, met aandacht en respect voor de ander. Velen die bij haar afstudeerden of promoveerden, zetten haar werk voort en bouwen verder op de fundamenten die zij heeft gelegd.

Collega’s herinneren haar als scherpzinnig, gepassioneerd en warm. Ze kon kritisch zijn, maar altijd met het doel om een gesprek te verdiepen of een inzicht te scherpen. Haar colleges waren levendig en persoonlijk; verhalen werden niet alleen bestudeerd, maar ook beleefd.

Selma Leydesdorff liet een wetenschappelijk nalatenschap na die grenzen overstijgt: tussen disciplines, tussen landen, en tussen de persoonlijke en de collectieve geschiedenis. Zij toonde aan dat luisteren een vorm van kennis is, en dat herinneren een daad van rechtvaardigheid kan zijn.

Met haar overlijden verliest de Universiteit van Amsterdam een markante geleerde, de internationale gemeenschap een pionier, en velen van ons een dierbare collega, mentor en vriend.

De verhalen die zij optekende, blijven klinken als echo’s van levens die dankzij haar stem hebben gekregen.

Daniëlle Slootjes

Namens de opleidingen Geschiedenis, Europese studies, Religiewetenschappen, Hermetische filosofie en Latijns-Amerika studies.