Het restitutieproject Suara yang Pulang (‘Stemmen die naar huis terugkeren’) is bedacht door de uit Zuid-Nias afkomstige Doni Kristian Dachi, vertelt Titus. ‘Hij weet alles van lokale Niasse cultuur, geschiedenis en traditionele gebruiken. Dankzij een eerder restitutieproject kwam hij terecht op de website van ons onderzoeksproject DeCoSEAS (Decolonizing Southeast Asian Sound Archives), waar we de door ons beheerde Jaap Kunst Collectie online beschikbaar hebben gemaakt.’

Beeld- en geluidsopnames overdragen

Van het een kwam het ander, en zo reisde Titus afgelopen zomer naar Indonesië om de ooit op Nias opgenomen beeld- en geluidsopnamen over te dragen aan de bevolking daar. Tijdens de reis lieten zij en haar collega onder meer geluidsfragmenten uit de collectie horen op een folklore-festival. Titus overhandigde het digitale archief ceremonieel aan de nazaten van degenen van wie de stemmen destijds zijn opgenomen. ‘Ik kon niet vermoeden hoeveel emoties die overdracht zou losmaken,’ vertelt ze, ‘ook bij mij.’

Diep ontroerend

Ook bezochten Titus en haar collega de nazaten in verschillende dorpen, om met hen in gesprek te gaan over de opnamen. ‘Eerdere ervaringen in Timor hebben me geleerd dat dat in Europa opgeslagen materiaal dan weer tot leven lijkt te komen, becommentarieerd wordt, meegezongen wordt, betekenis krijgt’, vertelt ze.

‘Dat is een ongelooflijk belangrijk aspect van restitutie, en het is ook altijd diep ontroerend. Daarnaast is het cruciaal dat belanghebbenden in Indonesië aangeven wat er met het materiaal moet gebeuren, en wat er al dan niet problematisch aan is als erfgoed van een koloniaal verleden.’

Oude gezangen integreren in kerkdiensten

De teruggegeven geluidsopnamen zijn van liederen die destijds door de protestantse zending werden beschouwd als ‘heidens’ en ‘achterlijk’, vertelt Titus. ‘Maar sommige protestantse Niassers, juist in metropool Jakarta, willen die oude gezangen nu toch in hun kerkdiensten integreren. Andere mensen trouwens niet, dus daar is discussie over. Zulke discussies laten grotere vraagstukken zien over identiteit, geloof en culturele expressie, en natuurlijk over het koloniale verleden.’

Lees ook het door Barbara Titus gemaakte verslag van de reis, dat werd gepubliceerd door NRC.