Deze column is geschreven door Prof. Dr. Agneta Fischer

We hebben het al een tijdje niet meer over mondkapjes gehad, en we dragen ze inmiddels in alle kleuren en patronen, hippe en gedekte, wegwerp of stof, onder de neus of soms op de kin, of slingerend aan één oor. Wat zei Jaap van Dissel ook alweer? Hij heeft ons nog gewaarschuwd, want de mondkapjes zouden het virus alleen maar helpen verspreiden omdat we steeds met onze vieze handen aan onze vieze mondkapjes zitten. Daar komt bij dat Nederlanders niet zo heel proper zijn en vast vergeten hun kapjes elke dag te wassen in kokend water.

Publieke omgang wordt anoniemer

Maar een ander effect van het mondkapje kan zo mogelijk nog kwalijker zijn: onze publieke omgang wordt anoniemer. Voor treinconducteurs moet dit rampzalig zijn. Wat er achter het mondkapje schuilgaat, is volstrekt ongewis. Wordt de passagier agressief omdat hij geen eerste klas kaartje heeft? Of zal hij zijn OV-kaart rustig overhandigen zonder op- of om te kijken? Of zal zij eerst omstandig haar hele tas legen om vervolgens beschaamd op te kijken omdat er geen kaart in zit? En hoe moet het met de BOA’s en de beveiligers? Kunnen zij het verschil tussen goedwillende en vijandige bedoelingen uit de stand van de ogen opmaken?

Het gezicht is informatieloos geworden

Elk spoor van een berustende, excuserende, cynische, blije, spottende, of aarzelende glimlach is verdwenen. De arme conducteurs tasten volledig in het duister. Erger nog: er komt sowieso geen enkel positief signaal hun kant op. Terwijl ze pre-Corona toch met enige regelmaat een vriendelijk of misschien zelfs flirtend lachje ontvingen, waardoor de dag weer goed kon worden, is elk warm signaal nu onzichtbaar.

Bij gebrek aan positieve tekenen van anderen, wordt het een stuk moeilijker om zelf de leuke kanten van het werk te blijven zien. En dit geldt niet alleen voor conducteurs, BOA’s of andere publieke servicemedewerkers. Probeer zelf maar eens een paar uur met iemand op te trekken die niets laat zien, of doe een experiment door tien minuten niet tegen iemand te lachen. Het leidt op zijn minst tot een negatieve stemming, en kan al snel escaleren in vijandigheid of agressie. Het is nog een geluk dat de mensen massaal uit de trein en andere openbare ruimtes moeten wegblijven, anders zouden de incidenten misschien niet van de lucht zijn.

Staat het mondkapje symbool voor onze andere omgang met sociale relaties? We committeren ons minder aan anderen, we laten niet zien wie we zijn en wat we denken, en nemen mentaal afstand. Net zoals we achter ons beeldscherm sneller afstand kunnen nemen en onze externe betrekkingen als het ware uitzetten als we uitloggen. Mensen worden lichtvaardiger kwaadaardig, en doen makkelijk haatdragende en kwetsende uitspraken als ze niet geconfronteerd worden met de reacties van de ander. Het toewensen van haat en de roep om vergelding spat dan ook van de sociale media schermen. Hun slachtoffers zeggen weinig terug. Maar op het moment dat men hierover ter verantwoording wordt geroepen, zegt een groot deel dat ze het niet zo hadden bedoeld, en dat ze er niet over nadachten.

Natuurlijk, die mondkapjes kunnen helpen, en we moeten ze zeker dragen. Maar er is een gevaar dat met het mondkapje niet alleen het virus wordt tegengehouden, maar ook onze medemenselijkheid. Een mondkapje met een smiley is de enige uitweg. En het helpt! Alleen maar lachjes terug gekregen.

Corona & Emoties | Spui25 Debat | 30 November | 17.00

Weer kwamen er meer beperkingen, de onzekerheid en dreiging door corona blijft maar aanhouden, al gloort er nu licht door een mogelijk vaccin. Zorgeloos samenzijn met je familie en vrienden lijkt nog steeds haast onmogelijk. Knuffels op afstand, de glimlach achter mondkapjes verstopt. Bang om ziek te worden, of dat een kwetsbare dierbare ziek wordt. De weerstand tegen alle maatregelen lijkt te groeien. Wat is de impact van corona op onze emoties en ons gedrag? Gedragswetenschappers Agneta Fischer, Frenk van Harreveld en Arnoud Arntz werpen hun licht op deze vraag tijdens een SPUI25 debat op 30 november, live te volgen op zoom. 

Lees ook