Tagiuri heeft de gevolgen van snelle economische transformaties met eigen ogen gezien. ‘Ik ben Italiaan. Als je door Italië rijdt, zie je de negatieve gevolgen in kleine steden. Een kleine supermarkt sluit, en dat betekent niet alleen dat iemand zijn bedrijf kwijtraakt, maar ook dat er een collectief verlies is: mensen hebben niet langer eenvoudig toegang tot een winkel en de betekenisvolle interacties die daarbij horen. Dit soort voorbeelden inspireren me om na te denken over wat het recht kan doen om de klap te verzachten.’

Wie zijn precies de ‘verliezers’ in dit onderzoek?

‘Als ik het woord “verliezers” gebruik, bedoel ik degenen die het onderspit delven in economische transformaties. Dat zijn bijvoorbeeld bedrijven en werknemers die afhankelijk zijn van een economische situatie die achterhaald raakt. Technologie en AI maken sommige vaardigheden overbodig: werknemers in de auto-industrie verliezen hun baan aan machines, webontwikkelaars aan AI en kleine winkels gaan failliet door de opkomst van online shoppen. Maar door klimaatverandering kunnen vissers bijvoorbeeld ook hun inkomen en levensonderhoud verliezen, omdat sommige vissoorten bedreigd worden. Daarbij kunnen ook consumenten “verliezers” zijn. Als de markten om hen heen te snel veranderen, kunnen ze producten of ervaringen kwijtraken. Dit zijn enkele voorbeelden van de gedupeerden in mijn project. Maar het zijn ook hun families en gemeenschappen die door hen verlies lijden.'

Waarom zijn we iets verschuldigd aan mensen die failliet gaan door economische transformaties?

'De omvang van de huidige economische transformatie is enorm. Globalisering en digitalisering vergroten de omvang van het probleem aanzienlijk. Als het om klimaatverandering gaat, kunnen hele beroepsgroepen verdwijnen. Afgezien van de omvang van het probleem is er ook het politieke element. Klimaatverandering kan ertoe leiden dat gedupeerden hun toevlucht zoeken tot extreemrechts gedachtengoed. De geschiedenis leert ons dat het koesteren van wrok heel ontwrichtend kan zijn voor de samenleving. Los daarvan is het ook rechtvaardig om mensen die grote verliezen lijden weer onderdeel te maken van een nieuwe economie. Hoe je dat doet wil ik in dit project onderzoeken.’

Zou het niet beter zijn om te voorkomen dat mensen slachtoffer worden?

‘Dat is waar. Ik kijk naar beide aspecten. Wat ik “governance of loss strategies” noem, gaat deels over het voorkomen dat mensen verliezen lijden, bijvoorbeeld door het tempo van economische veranderingen te vertragen of ervoor te zorgen dat verliezen niet zo intens worden ervaren. Soms kan verlies worden voorkomen, soms niet. Het project richt zich dus op beide.’

Wat kan de wetgeving daaraan doen?

‘Verschillende rechtsgebieden houden zich bezig met mensen die te lijden onder economische transformatie. Zo heeft de nationale verzorgingsstaat een herverdelingsbeleid dat “verliezers” compenseert. Of, als we naar de EU kijken, zijn er in het kader van de Green Deal beleidsmaatregelen om gemeenschappen die afhankelijk zijn van de fossiele brandstofindustrie te helpen tijdens de transitie. De EU doet dit bijvoorbeeld door werknemers te helpen bij het aanleren van nieuwe vaardigheden. Maar in dit project kijken we verder dan dat. Mijn hypothese is dat we op veel rechtsgebieden regels vinden die mensen beschermen tegen snelle veranderingen. Ik ben bijvoorbeeld van plan om te kijken naar consumentenrecht, mededingingsrecht en het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Bovendien vermoed ik dat strategieën voor het omgaan met verlies die alleen gericht zijn op compensatie of omscholing, niet voldoende zijn. We moeten beter begrijpen hoe de wet het verlies van gemeenschap en betekenis kan aanpakken. De economie draait niet alleen om dingen kopen: het gaat ook om het creëren van betekenis. In de plaatselijke supermarkt ontmoeten mensen elkaar en hebben ze sociale interactie. Je pakt het verlies van gemeenschap niet aan door mensen alleen financieel te compenseren.’

Waarom is dit de verantwoordelijkheid van de EU?

‘Ik denk niet dat de verantwoordelijkheid alleen bij de EU ligt, maar de EU heeft wel een grote rol te vervullen. Een van de redenen is dat de EU deze transformaties stimuleert door vrijhandel, digitale markten en de groene transitie na te streven. In zekere zin creëert de EU dus de omstandigheden waardoor een deel van het verlies dat ik bestudeer, ontstaat. Begrijp me niet verkeerd, sommige transformaties, zoals de groene transitie, zijn hard nodig. Maar ons vermogen om ze vol te houden hangt af van goed beheer van verliesstrategieën. De EU is zich momenteel al bewust van haar verantwoordelijkheid ten opzichte van de “verliezers”. Als je goed kijkt, zijn er al veel compensatiepogingen en de transitie geleidelijk te laten verlopen. De EU heeft ook de bevoegdheden, middelen en regelgevingstechnieken om een belangrijke rol te spelen in het vinden van een oplossing.’

Vertraag je op die manier niet de economische groei?

‘Ik ben me bewust van deze risico's. Ik zeg niet dat we alle “verliezers” moeten helpen. Er moeten moeilijke beslissingen worden genomen. Maar momenteel is de politiek de enige drijvende kracht achter grote beslissingen. In mijn project wil ik meer principiële antwoorden bieden.’

Hoe worden deze vragen in het onderzoek beantwoord?

‘Een deel van het werk is theoretisch. We ontwikkelen een theorie die verschillende soorten verlies en verschillende juridische strategieën om “verliezers” te helpen conceptualiseert. De theorie heeft een normatief onderdeel, waarin we onderzoeken hoe de wetgeving in de praktijk werkt in drie economische sectoren en of die tegemoetkomt aan de zorgen van werknemers en consumenten. Een tweede deel van het project is meer sociaal-juridisch van aard, wat betekent dat het probeert te beschrijven hoe de wetgeving in de praktijk werkt in drie economische sectoren en of ze effectief tegemoetkomt aan de bezorgdheden van werknemers en consumenten. We onderzoeken de landbouw en visserij, de autoindustrie en consumentendiensten zoals de detailhandel en het toerisme.'

Wat hoop je uiteindelijk te bereiken?

‘Mijn onderzoek is geslaagd als het een toolbox oplevert met strategieën om in verschillende situaties met verlies om te gaan. We moeten “verliezers” niet alleen tegemoetkomen om hun grieven het zwijgen op te leggen. Mijn intuïtie is dat een beter begrip van hoe verlies wordt ervaren, en het serieus nemen van deze ervaringen, kan bijdragen aan het ontstaan van rechtvaardigere economieën en samenlevingen.’